Als Afro-Colombiaanse immigrant in Canada koestert Lido Pimienta een diepe wens om terug te keren naar haar geboortegrond. Een probleem: Colombia is sinds 1964 ontregeld door een aanhoudende burgeroorlog, en dus niet het meest coulante land wat vrijheid van meningsuiting betreft. Sterker nog: het uitgesproken activisme van Pimienta was de aanleiding voor haar noodgedwongen vertrek in 2006. Op het indrukwekkende nieuwe album Miss Colombia onderzoekt ze de versplinterde en complexe relatie met haar thuisland.
Tekst: Jasper Willems
Foto’s: David D Barajas
Lido Pimienta groeit op in Barranquilla, een kustplaats in het noorden van Colombia. Als ze zes jaar oud is overlijdt haar Afro-Colombiaanse vader, havenbeheerder Ademar Pimienta, aan kanker. Moeder Paz, een afstammeling van het inheemse Wayuu-volk, moet Lido, haar oudere zus en jongere broer grotendeels zelf opvoeden. Pimienta komt er snel achter dat ze als Afro-Colombiaanse vrouw op basis van haar uiterlijk gediscrimineerd kan worden. “Zo groeide ik nu eenmaal op. Tijdens mijn eerste communie moest mijn haar rechtgetrokken worden zodat ik er ‘mooi’ uitzag voor de priesters. Daarvoor droeg ik nog trots een grote afro of liet ik mijn haar vlechten. Dat is nu eenmaal de cultuur in Colombia: God houdt blijkbaar niet van Afrikaans haar.”
Pimienta laat geen moment onbenut om te provoceren, en dat doet ze vaak met een knipoog. Op de albumhoes van Miss Colombia poseert ze als de maagd Maria in een zelf-ontworpen Wayuu-gewaad, en in ‘Pelo Cucu’ zingt ze vanuit het perspectief van een meisje dat voor het eerst haar haren recht laat trekken. “Ik vond het belangrijk om dat moment vast te leggen in een nummer. Als je ervoor kiest om je haar op zijn Afrikaans te dragen wordt het in Colombia nog steeds niet als schoonheidsnorm geaccepteerd. Uiteindelijk ga je het zelf geloven. Een wit meisje kon wel het zwembad in en haar haren nat maken zonder in problemen te komen met haar ouders. ‘Pelo Cucu’ is best een droevig nummer eigenlijk, want dit soort dingen gaan tot op de dag van vandaag nog steeds zo. Er is weinig tot niets veranderd.”
Conformeren is aan Pimienta nooit besteed geweest. Op de prille leeftijd van 11 vindt ze haar uitlaatklep als frontvrouw van diverse hardcore- en metalbands. Ze speelt met muzikanten die soms twee keer zo oud zijn als zijzelf. Via hen ontdekt ze literatuur van Naomi Klein en Angela Davis, en begint ze langzaam met haar eigen muziek en kunst te rebelleren tegen regering en instituten. “Dat mensen wel of geen aandacht besteden aan mijn werk is nooit doorslaggevend voor mij om dit te doen. Ik zou het leven als artiest hoe dan ook hebben omarmd. Door mijn nieuwsgierigheid was ik altijd het buitenbeentje van de familie.”
Vanwege haar activisme wordt niet alleen zij, maar ook haar familie, destijds bedreigd met geweld. “Mijn moeder was bang voor mijn veiligheid: dat was uiteindelijk de reden voor ons om naar Canada te verhuizen. ” Alleen haar moeder verhuist aanvankelijk naar London, Ontario, waar ze eveneens te maken krijgt met discriminatie en racisme. Het zou nog vijf lange jaren duren voordat ze genoeg stabiliteit vindt om ook haar kinderen veilig en wel naar Canada te halen.
“Die periode was verschrikkelijk zwaar voor mij. Mijn moeder was bang dat de politie of de regering mij uiteindelijk iets aan zouden doen. Het was voor haar dus dringend om mij zo snel mogelijk naar Canada over te laten vliegen. Ik was destijds 14 jaar oud, precies de levensfase waarin je jezelf vormt tot volwassen persoon. Het was moeilijk om dat zonder mijn moeder mee te maken. Gelukkig ben ik ontzettend hecht met mijn moeders kant van de familie. Mijn tante is een soort tweede moeder voor mij: zij zorgde dat mijn neefje en ik gewoon braaf naar school gingen in Barranquilla.”
In die vijfjarige periode brengt Pimienta veel tijd door met haar neef, die haar wereldbeeld enorm vormt. Ze trekt onder meer op met Dancer Grupo Kumbe, een dansformatie waar haar neef onderdeel van uitmaakt. In die periode krijgt Pimienta – die dan veel naar acts als Radiohead en Portishead luistert – een cd van de Afro-Colombiaanse groep Sexteto Tabalá*, afkomstig uit het dorp San Basilio de Palenque. Het verandert haar leven voorgoed: ze vindt eindelijk een bron van rijkdom en inspiratie binnen haar eigen leefomgeving en cultuur.
* Sexteto Tabalá wordt in de jaren veertig opgericht door Jose Valdez Simance. Het is een typische band van generaties die de vrijgevochten rijkdom aan culturen in Palenque op een muzikale manier reflecteert met stromingen als cumbia, Cubaanse son, porro en bullerengue. Rafael Cassiani Cassiani is de huidige bandleider.
Cultuurshock
Verhuizen naar Canada is een bitterzoete ervaring voor Pimienta. Na vijf jaar is ze eindelijk herenigd met haar moeder, maar intussen moet ze acclimatiseren aan een totaal nieuw land, met een kouder klimaat en bovendien een ‘koudere’ cultuur. “In mijn beleving zijn familiebanden heel erg hecht. Ik merkte dat mijn vrienden in Canada minder hecht zijn met tantes en ooms. Meestal praten ze pas met familie tijdens de feestdagen. Dat gegeven vond ik zelf heel raar. Ik praat bijna iedere week met mijn ooms, tantes, neefjes en nichtjes en dat terwijl zij in een totaal ander land leven. Europeaanse afstammelingen in Canada spreken familieleden soms máánden niet. Dat was voor mij een enorme cultuurshock.”
Pimienta maakt echter een enorme groeispurt tot multidisciplinaire artiest. Ze studeert kunsttheorie aan het OCAD in Toronto en grafische vormgeving op de BealArt Kunstacademie in London, Ontario. Pimienta bevalt van haar eerste zoon en brengt in 2010 haar debuutalbum COLOR uit. Ze bouwt een reputatie op als een artiest die de kloof tussen publiek en performer zo snel mogelijk probeert te dichten: brutaal, expressief en vaak ook een beetje speels en provocerend. Vlak nadat Pimienta met haar zoon naar Toronto is vertrokken, ontmoet ze Matt Smith, die muziek produceert als Prince Nifty.
In Prince Nifty ziet ze een muzikaal partner die haar haast onophoudelijke stroom aan ideeën in logische banen kan leiden. Pimienta laat hem een verzameling demo’s horen: er ontstaat al vrij snel een klik tussen de twee. “Ik bewonder hem enorm”, vertelt Pimienta. “Een artiest als ik heeft zo iemand als Prince Nifty gewoon nodig als stabiele factor, iemand die me weer met beide benen op de grond zet.” Het duo vertrekt impulsief naar Santiago, Chili om nummers op te nemen met Andrés Nusser van de band Astro. Veel materiaal van deze sessies worden later het fundament voor Miss Colombia.
“Als professioneel muzikant kun je jezelf al snel verliezen in fantasieën van roem en rijkdom, en daar gaat je werk op den duur onder lijden.Ik wil mijn kunst, mijn moralen en mijn boodschap compromisloos blijven uitdragen.”
Prince Nifty en Pimienta complementeren elkaar perfect, maar het klokje begint te tikken om ook iets uit te brengen. Pimienta heeft namelijk een subsidie aangevraagd en de vruchten van dat geld moeten worden afgeworpen. Tweede album La Papessa (2016) brengt ze aanvankelijk in eigen beheer uit, zonder enige fanfare. In Toronto, het hart van de Canadese muziekindustrie, blijkt het echter knap lastig om Lido Pimienta te negeren; een grensverleggend artiest die in haar eigen moedertaal onverschrokken zingt over thema’s als huiselijk geweld, seksisme en de vervolging van inheemse volken. La Papessa raakt een gevoelige snaar bij gevestigde artiesten die met dergelijke onderwerpen worstelen, in het bijzonder Inuit-zangeres Tanya Tagaq en producersduo A Tribe Called Red (waar Pimienta veelvuldig mee samenwerkt.).
Het vuurtje verspreidt zich sneller dan Pimienta zelf voor mogelijk houdt. In 2017 wint La Papessa wint als eerste Spaanstalige plaat de Polaris Music Prize, waarmee ze gevestigde artiesten als Feist, Gord Downie en Leonard Cohen achter zich laat. Pimienta neemt de prijs niet in ontvangst met achterhaalde platitudes of valse bescheidenheid; nee, ze gebruikt het wereldwijde platform voor een gepassioneerd statement tegen racisme en kolonialisme in haar geadopteerde thuisland. “I hope that the Aryan specimen that told me to go back to my country, two weeks after I arrived in Canada, is watching this.” Ook belicht ze de inheemse inwoners van Canada, zoals de Cree en de Inuit. “The real people of this country.”
Tweede kans
Pimienta’s optredens en uitspraken doen met regelmaat stof opwaaien. Het helpt niet dat haar leven en loopbaan, sinds het winnen van de Polaris Music Prize, plots onder een microscoop zijn komen te liggen. Ze krijgt na haar toespraak een waterval van misogynistische en racistische bedreigingen over zich heen. Tijdens een concert in Halifax vraagt ze vrouwen van kleur naar de voorste rij, wat leidt tot een incident met een fotograaf in het publiek. “Ik ben nog steeds geen beroemd persoon. Zelfs al had ik een miljoen volgers; ik woon nog steeds in hetzelfde appartement, met dezelfde vrienden om me heen. Als professioneel muzikant kun je jezelf al snel verliezen in fantasieën van roem en rijkdom, en daar gaat je werk op den duur onder lijden. Ik wil mijn kunst, mijn moralen en mijn boodschap compromisloos blijven uitdragen.”
Het onverwachte succes rondom La Papessa ervaart Pimienta meer als omweg dan als doel an sich. Des te meer is ze bezig met de plaat die ze in Santiago opnam met Prince Nifty. De bron van die inspiratie voor dat project was is opmerkelijk: de Miss Universe-verkiezingen van 2015. Presentator Steve Harvey maakt tijdens de uitreiking een enorme blunder door de kroon per ongeluk uit te reiken aan Miss Colombia, in plaats van de daadwerkelijke winnaar, Miss Filipijnen.
Voor het eerst lijkt Colombia – dubieus genoeg – solidair in protest: Steve Harvey en Miss Filipijnen worden op massale schaal het mikpunt van racisme en doodsbedreigingen. Die golf aan reacties legt onverwachts een persoonlijk pijnpunt bloot bij Pimienta: kan haar Colombiaanse identiteit intact blijven binnen een sociaal-politiek klimaat waarin haar gemeenschap zo structureel verstoten wordt? De Wayuu-bevolking in het noordelijke schiereiland La Guajira sterft intussen door de droogte, vanwege een aangelegde dam die de watertoevoer reguleert. Het rivierwater wordt voor het merendeel verbruikt door werkzaamheden in Cerrejón, het grootste open-kuil mijnbouwgebied van Zuid-Amerika. Hoe leer je houden van een land dat dit soort praktijken kent?
“Natuurlijk is Miss Colombia een knipoog naar het hele Miss Universe-fiasco, maar de titel heeft een dubbele betekenis,” legt Pimienta uit. “Het verwijst ook naar het feit dat ik Colombia gewoon ontzettend mis, ondanks alle problematische en complexe dingen die de moed in de schoenen doen zinken. En dat verhaal wilde ik met mijn muziek vertellen. Door mijn opleiding in kunsttheorie besefte ik dat ik de juiste elementen samen moest brengen. Ik ben niet het soort artiest dat zegt: hier heb je twintig losse nummers, laten we snel een nieuw album in elkaar puzzelen. Alles moet op een substantiële manier betrekking tot elkaar hebben.”
“Ik begrijp door dit album een stuk beter welke functie mijn kunst precies heeft, en voor wie het precies is bedoeld.”
Tijdens het proces rondom La Papessa is Pimienta’s werkwijze beperkt: nummers met sterke cumbia-invloeden komen vaak tot stand door middel van een looping-pedaal, zodat de voor het genre essentiële call-and-response door haarzelf kon worden uitgevoerd. Dankzij het Polaris-prijzengeld kan Pimienta meerdere keren naar Colombia reizen en die invloeden vanuit haar eigen milieu direct integreren in haar werk. Miss Colombia kent belangrijke gastbijdragen van artiesten als Li Saumet (van Bomba Estéreo) en haar geliefde Sexteto Tabalá.
Laag voor laag verkent Pimienta haar wrok en liefde voor Colombia en onderzoekt ze of die twee kanten in een bepaalde harmonie kunnen bestaan. Nergens is dat contrast zo scherp als op ‘Eso Que Tu Haces’: een spectaculair nummer waarin alle invloeden van Pimienta evenwichtig vertegenwoordigd zijn. Aan de andere kant van de telefoon zingt Lido Pimienta spottend het refrein van de Eric Carmen-hit ‘All By Myself’, een klassieke powerballad waar de melodrama er nogal dik bovenop ligt. Pimienta’s korte uitvoering klinkt juist enorm opgewekt en blijmoedig. Haar schelle, indringende stem heeft van nature iets weg van een fanfaretoeter: je veert er gelijk van op. “Die typische power ballads hebben iets ontzettend machtigs”, grinnikt Pimienta. “‘Eso Que Tu Haces’ is stiekem ook gewoon zo’n song. Met als enige verschil dat ik me niet bekommer om een of andere gast die me niet terugbelt, maar een corrupt sociaal-politiek systeem dat mij en mijn mensen onderdrukt.”
In het arrangement wordt werkelijk alles uit de kast gehaald: blazers, onderkoelde synths en beats en ja, ook een koor. Maar intussen is ‘Eso Que Tu Haces’ een bijtende aantijging tegen xenofobisch en discriminerend gedachtegoed: ‘Dat wat jij doet, dat is geen liefde.’ De prachtige videoclip werd opgenomen tijdens Pimienta’s eerste bezoek aan San Basilio de Palenque. Dancer Grupo Kumbe, de dansgroep waarmee ze in Colombia bevriend raakte, speelt een hoofdrol. Zo ook het standbeeld van Benkos Bohió dat over de stad waakt. Dat is – zoals vrijwel alles wat Lido Pimienta doet – weer een héle bewust keuze. “Benkos Bohió was een slaaf in de zestiende eeuw die de andere slaven bevrijdde van de Spanjaarden. Daarmee werd San Basilio de Palenque de eerste vrije nederzetting binnen het hele Amerika.”
Tijdens de eerste helft van Miss Colombia voert het cynisme en de introspectie van Pimienta nog de boventoon. “Nummers als ‘Nada’, ‘Te Queria’ en ‘No Pude’ zijn allemaal op een bepaalde manier verbonden aan mijn haat-liefde-verhouding met Colombia,” licht ze toe. Het industrial-achtige ‘No Pude’ is verreweg het meest duistere nummer op het album. De titel betekent in zekere zin: ik ben te moe om het nog te proberen.
“Op de tweede helft van de plaat, vanaf ‘Coming Thru’, ‘Quiero Que Me Salves’ en ‘Pelo Cucu’ wordt het album geleidelijk hoopvoller”, legt Pimienta uit. “Iemand met een gebroken achtergrond zoals ik kan de verschrikkelijk aspecten van Colombia – en ook in Canada – onmogelijk ontkennen. Maar het is belangrijk om je te berusten op hoop en je leven doelgericht in te richten. Nu iedereen in isolement thuis zit, is het grappig om te zien hoe het dierenrijk daarvan profiteert. Dat is een beetje de energie die ik projecteer op de tweede helft van Miss Colombia. Ik probeer minder zelf te zeggen, en meer te luisteren naar mijn omgeving. Als je goed luistert hoor je auto’s voorbij rijden, een baby op de achtergrond, voetstappen. Dát zijn de geluiden van onze realiteit! We leven niet een of ander afgesloten bubbel.”
Sexteto Tabalá, de groep die Pimienta’s emancipatie als tiener voor een groot deel belichaamde, vangt de innerlijke rust en bezinning die ooit zo buiten bereik leek voor haar. Als gebaar terug maakt ze genoeg ruimte op het album vrij om de groep – en in het bijzonder bandleider Rafael Cassiani Cassiani – te kunnen eren. “Ik wil dat Rafael wat stabiliteit in zijn leven krijgt voordat hij sterft. Hij is altijd een onafhankelijk artiest gebleven en heeft ook geen pensioen om van te leven. Hopelijk geeft dit hem en de rest van de groep een financieel steuntje in de rug.“
Pimienta wilde Cassiani in de interlude van ‘Quiero Que Me Salves’ vereeuwigen door hem simpelweg iets te laten vertellen over het ontstaan van de band. “Ik kan dat namelijk niet voor hem vertellen. Ik kan mensen slechts kennis laten maken met zijn muziek. De muziek van Sexteto Tabalá gaat over onbeantwoorde liefdes, de dood, de viering van het leven; onderwerpen die dicht bij me staan. Maar zoals ik al zei: ik kan zelf geen traditionele liefdesliedjes schrijven, dus dan doe ik het maar op deze manier.”
‘Quiero Que Me Salves’ laat het effectbejag – en de ludieke humor – eventjes achterwege: het is een natuurgetrouw cumbia-nummer geworden, spontaan opgenomen in de achtertuin van een van de bandleden. Pimienta, op de vraag wat de titel precies betekent: “Het betekent ‘Ik wil dat je me redt’, een frase die wij tijdens het nummer blijven herhalen. Het gaat over hoop en het bieden van een tweede kans; het vertrouwen in elkaar dat we samen alles kunnen overwinnen.”
Miss Colombia is weliswaar af en een gerealiseerd totaalconcept, toch claimt Pimienta dat ze haar volle potentie als artiest nog lang niet heeft bereikt. “Ik begrijp door dit album een stuk beter welke functie mijn kunst precies heeft, en voor wie het precies is bedoeld. Nu beschik ik over precies de juiste middelen om aan mijn volgende hoofdstuk te beginnen. Ik heb al zeven nummers klaarliggen, ik weet exact wat de titel van mijn volgende album gaat worden en met wie ik ga samenwerken! Miss Colombia draaide echt om de trauma’s die ik als individu onder ogen moest komen: de angst, het verdriet, de woede, de nostalgie, de jeugdherinneringen. Eigenlijk alle dingen die ik niet durfde te erkennen. Nu ik dat uit mijn systeem heb gestampt, zijn mijn handen weer vrij om iets te maken dat natuurlijker en vloeiender klinkt.”
Bovendien weet Lido Pimienta nu zeker dat ze ooit op een stralende dag weer terugkeert naar Colombia: hopelijk naar een mooi groot huis ergens aan het strand. “Ik zie mezelf zéker niet oud worden in dit koude Canadese klimaat! Ha!”
Lido Pimienta’s nieuwe album Miss Colombia verschijnt op 17 april via ANTI Records. Bestel het album hier.
