Vrijdagavond 25 januari 2019. Buiten is het ijskoud, maar in de bovenzaal ‘nostalgisch café’ ’t Rozenknopje in Eindhoven is het behaaglijk. Iedereen klinkt als Theo Maassen en de barvrouw van dienst heeft op elke tafel een bakje borrelnootjes neergezet. U begrijpt: de stemming zit er goed in. Maar niets wijst erop dat een van de belangrijkste new wavebands van Nederland hier zijn comeback aan het maken is. En toch is dit de terugkeer van Nasmak, al is het in een andere gedaante.
Tekst: Dirk Baart
Foto boven: Peter Cox
Nuenen, 1978
De nieuwe single van Foals, de hits van Parquet Courts en het laatste album van Liars: postpunk en new wave zijn overal . Talking Heads, Joy Division en Depeche Mode worden anno 2019 te pas en te onpas aangehaald als inspiratiebron. Maar de bloeiende postpunkscene die ooit in Nederland bestond, die zijn we eigenlijk helemaal vergeten. Bands als Minny Pops en Mecano beleefden in de jaren tachtig hun hoogtijdagen, eigenlijk vooral buiten de eigen landsgrenzen. De eerste speelde in 1980 zelfs in het voorprogramma van Joy Division en stond net als Ian Curtis & co. onder contract bij het roemruchte Factory Records. Nu zijn ze veroordeeld tot vergeelde muziekencyclopedieën die op zolder stof liggen te happen, verworden tot een voetnoot van de muziekindustrie die een band vergeet voor iedere nieuwe die het ontdekt. Zo ook Nasmak.
In tegenstelling tot Minny Pops en Mecano komt die band niet uit de grote stad: de band wordt in 1978 als Nasmaak opgericht in het Brabantse dorp Nuenen, op zo’n zeven kilometer van ’t Rozenknopje. In de oorspronkelijke samenstelling maakt zangeres Truus de Groot – die al eerder lid was van Doe Maar-voorloper Foolsband – Nederlandstalige nummers met Toon Bressers, Joop van Brakel en Koen Anker van The Common Starecase en Aad van Vught van Flying Spiderz. Van Vught en Anker verlaten de groep al vrij snel, Henk Janssen (ex-Deirdre en Poemfield) sluit aan in hun plaats. Bassist Theo van Eenbergen maakt het collectief kort daarop compleet. Als welkomstcadeau krijgt hij een plaat van Talking Heads. Dankzij het fenomeen D-Day krijgt Nasmaak meteen de kans om veel optredens te doen. D-Day was een wekelijkse dag waarop jongerencentra Dutch bands programmeerden. Als je op een van die D-Days werd uitgenodigd stond de deur naar de andere zalen meteen open.
De band neemt zijn intrek aan de Opwettenseweg, in een vrijstaand huis met veel bijgebouwen. Repetities vinden plaats in een verbouwde schuur, het oude kippenhok. Met dank aan de sociale dienst van de gemeente Nuenen krijgen de bandleden een vrijwilligersstatus: ze zijn niet verplicht om werk te zoeken en kunnen 24 uur per dag muziek maken. Dat werpt al snel zijn vruchten af: op Tweede Kerstdag 1978 treedt de band voor het eerst op, in De Boerderij, Deurne. Het jaar daarop staat de formatie – die dan nog Nederlandstalige punk maakt en Nasmaak heet – met het nummer ‘Hondepoep’ op Uitholling Overdwars, een verzamelaar van Stichting Popmuziek Nederland.
In 1980 verschijnt met Nasmak Plus Instruments / Instruments Plus Nasmak het officiële debuutalbum van de band, die inmiddels in het Engels zingt en zijn naam veranderd heeft in Nasmak. De plaat verschijnt op Plurex, het label van Minny Pops-oprichter Wally van Middendorp, die het album ook produceert. Het debuut telt twee kanten die invulling geven aan hun naam. Op het eerste is nog sprake van een relatief traditionele combinatie van gitaar, bas en drums: Nasmak met instrumenten. Op de tweede helft nemen de instrumenten de overhand. En dan met name de kraakdoos, een experimenteel houten instrument met metalen stripjes dat in de jaren zeventig werd ontwikkeld door Michel Waisvisz van STEIM (Studio voor Elektro-Instrumentale Muziek).
Waisvisz verhuisde van Leiden naar Eindhoven om te studeren en ontwikkelde het instrument daar in Philips-laboratoria, samen met bevriende avant-gardecomponisten en wetenschappers als Paul Panhuysen en Remko Scha. Scha zou uiteindelijk hoogleraar computationele taalkunde worden aan de Universiteit van Amsterdam, maar was in Eindhoven betrokken bij muzikale kunstprojecten als The New Electric Chamber Music Ensemble en The Machines, dat installaties maakte van mechanisch bespeelde gitaren en basgitaren. In 1980 stichtte Scha in samenwerking met Paul Panhuysen het Apollohuis, dat naast de Effenaar, de Fabriek en café Poort van Kleef uitgroeide tot de belangrijkste ontmoetingsplek voor avant-gardistische kunstenaars, waaronder de leden van Nasmak.
Londen, 1982
Aan de andere kant van de Noordzee valt de legendarische BBC-dj John Peel als een blok voor Nasmak. Hij noemt Nasmak Plus Instruments / Instruments Plus Nasmak de beste plaat van het Europese continent in jaren en nodigt Nasmak als eerste Nederlandse band uit om in Londen een Peel-sessie te komen doen. Als de sessie uiteindelijk op 19 mei 1982 plaatsvindt, speelt Nasmak al niet meer in de bezetting waarin Plus Instruments is opgenomen. Na een tour met de Duitse elektro-duo D.A.F. (Deutsch-Amerikanische Freundschaft) vertrekt Truus de Groot naar New York om daar de band +Instruments op te richten. Ze deelt het project met percussionist David Linton en Lee Ranaldo, de gitarist die datzelfde jaar nog Sonic Youth op zal richten met Kim Gordon en Thurston Moore.
Ook een deal met het Britse Mute Records loopt stuk. Labelbaas Daniel Miller is na het vertrek van D.A.F. op zoek naar een nieuwe band van het Europese vasteland, maar besluit uiteindelijk tóch om zijn energie te steken in een Britse nieuwkomer: in 1981 debuteert Depeche Mode op Mute met de single Dreaming Of Me. Datzelfde jaar nog scoort het met ‘Just Can’t Get Enough’ zijn eerste top 10-hit. De band blijft tot op de dag van vandaag deel van Millers roster.
Nasmak gaat desondanks vrolijk verder: het vertrek van De Groot maakt juist ruimte voor de nieuwe invalshoeken waar de band zo naarstig naar op zoek is. Henk Janssen en Joop van Brakel worden de nieuwe zangers, Nasmak begint te experimenteren met synthesizers en legt steeds meer nadruk op hoekige ritmiek. Het resultaat heet 4Our Clicks, de beste plaat uit Nasmaks discografie, met hits als ‘Pilot In Charge’, ‘Waiting Room’ en ‘I Hope I’m Gonna Rain Today’. De band klinkt als vroege Can, of als Talking Heads dat alle Afrikaanse elementen heeft verruild voor Europese duisternis. OOR noemt het album ‘misschien wel de beste plaat ooit door een Nederlandse groep gemaakt’. In de verkiezing van het beste Nederlandse album van de twintigste eeuw die het tijdschrift in 2000 uitschrijft, eindigt 4Our Clicks op de achtste plek. Nasmak speelt de landelijke poppodia plat, maar besluit daarna – verrast door zijn eigen succes – een periode van bezinning in te lassen.
Die periode zorgt alleen niet voor de broodnodige ideeën, maar juist voor frictie binnen de band. Joop van Brakel werkt nog in mee aan derde plaat Duel (1983), maar houdt het daarna voor gezien. De rest van de band oogst datzelfde jaar nog wat succes met Silhouette, dat de interesse van een aantal grote platenmaatschappijen weet te wekken. Daar heeft Nasmak echter geen boodschap aan: in 1984 besluit de band dat zijn innovatiedrift te zeer verzadigd is en wordt Nasmak opgeheven.
Eindhoven, 2019
Terug naar de barvrouw en haar borrelnootjes, vijfendertig jaar later. Want die heeft zometeen wel degelijk een soort reïncarnatie van Nasmak voor haar neus. Dat is te danken aan Jan Ensing, de oprichter van het Alkmaarse Collectable Vinyl. Een hobbylabel, oneerbiedig gezegd, dat in oplages van 300 stuks muziek uitgeeft die nog niet eerder op vinyl verschenen is. Onder de naam Beautiful Obscenery verschijnt vanavond in ’t Rozenknopje een compilatie van Indecent Exposure, de driedelige cassetteserie die Nasmak in 1981 en 1982 uitbracht. Optredens, repetities en toevalstreffers zijn het, schetsen en onconventionele aanzetjes opgenomen op recorders die de bandleden destijds bijna altijd bij zich droegen. In de duinen van Den Helder bijvoorbeeld, of tijdens een spontane marimba-sessie in een kleedkamer van Tivoli Oudegracht. Veertig jaar na hun opname is een deel van de fragmenten opnieuw gemasterd door Fred Tabois, die ook vanavond plaats heeft genomen achter het mengpaneel.
Een feestelijke avond dus, die wordt geopend door Joop van Brakel zelf, met een gloednieuwe tape-act. “Vroeger hadden we hier een hekel aan, maar inmiddels zijn er zoveel mensen groot mee geworden…” Het verbod op dansen dat hij uitvaardigt blijkt al snel tevergeefs. Vlak voor het podium stapt een vrouw van rond de zeventig kwiek van haar kruk, om vervolgens de rest van de avond van iedereen het hardst te swingen. Terwijl een paar van zijn voormalig bandgenoten zich bij Van Brakel voegen op het podium, krijgt ze bijval van een stel vijftigers dat zich plots weer twintig voelt. Achterin kijkt de plaatselijke jeugd – kinderen van de Nasmakkers, wellicht? – goedkeurend toe. In de bruine kroeg beneden heeft niemand een idee van wat zich boven afspeelt.
Nasmak speelt ondertussen zoals het altijd al speelde. Hier horen we geen kant en klare hits, maar improvisaties waarbij het publiek zelf mag invullen hoe iets zou kunnen klinken, of geklonken zou moeten hebben. Af en toe schudt Van Brakel het hoofd: “Dit waren alle goede partijen, maar niet allemaal tegelijk.” Theo van Eenbergen, die post-Nasmak nog als geluidsman bij de band van Black Flags Henry Rollins belandde, speelt niet mee, maar is wel mede-organisator van de avond. Na de set van zijn oude bandgenoten komt hij Van Brakel op het podium vertellen dat hij van hem houdt. Helemaal nuchter lijkt -ie niet meer. Ook Truus de Groot staat niet op het podium. Ze woont nog altijd in Amerika, maar heeft wel video’s gemaakt die boven de band op de muur geprojecteerd worden.
“Remembering feelings”, daar draait het allemaal om volgens Richard Foster. De Britse muziekjournalist en hoofd communicatie van de Rotterdamse avant-gardetempel WORM schrijft een boek over Nederlandse postpunk en is vanavond ingevlogen om als presentator te fungeren. Hij vergelijkt Nasmak met The Fall, leest voor uit jaarverslagen van de Effenaar, maar krijgt de zaal vooral mee als hij vertelt wat Eindhoven wél had en de grote boze Randstad niet. Uiteindelijk maakt Foster plaats voor Peter Sijbenga, de Friese punker van Deinum en It Dockumer Lockaeltsje die onder de naam Dish Hunt al eens samenwerkte met Joop van Brakel en Toon Bressers. Als de monitor eenmaal werkt, speelt Sijbenga Nasmak-klassiekers, in z’n eentje, vol overgave op alleen een basgitaar. “Omdat iedereen voor het eerst naar een Nasmak-show is geweest en zich dat nog herinnert.” Bij de bizarste baslijnen spurt Theo van Eenbergen, de man die ze bedacht heeft, naar de rand van het podium, om vervolgens volledig op te gaan in Sijbenga’s spel. “Theo, jij bent een held van mij.”
Zoals het hoort volgt het heugelijkste nieuws aan het eind van de avond. Vijfendertig jaar na zijn laatste plaat komt er een nieuw album van Nasmak. Of althans, min of meer. Het zit zo: Toon Bressers maakte de afgelopen jaren in zijn vrije tijd veel ritmische loops waarvoor hij verschillende mensen vroeg partijen aan te leveren. Truus De Groot, Joop Van Brakel en voormalig Nasmak-lid Janet Gilbert zongen teksten, De Groot en Van Brakel leverden ook muzikale bijdragen. Henk Janssen maakte vervolgens ingrijpende bewerkingen en mixen van deze tracks.
Samen met impulsen vanuit Collectable Vinyl en Excelsior Recordings – dat magnum opus 4Our Clicks opnieuw op de markt zal brengen – lagen de opnames ten grondslag aan de geboorte van Nasmak Plus Minus. Aankomende donderdag neemt de formatie – volgens goed gebruik in een bezetting die nog nooit samen een album maakte – live nieuw materiaal op bij een show in het Eindhovense POPEI. Later dit jaar zal nog een vervolgsessie met Truus de Groot volgen. Dat uit die sessies veel materiaal zal verschijnen, staat vast, zo bevestigen Van Brakel en Bressers per mail.
Eerst overhandigt Jan Ensing de bandleden hun exemplaar van Beautiful Obscenery voor Joop van Brakel nog één keer de microfoon neemt: “En nu godverdomme dansen!” De vrouw van rond de zeventig staat er nog steeds.
