Tussen interculturele verwondering en inspiratie enerzijds en culturele toe-eigening en exotisering anderzijds is het risicovol musiceren. Het is een schaduwgebied dat de afgelopen jaren des te verraderlijker is geworden; hout op het vuur van de “je-mag-ook-niets-meer-tegenwoordig”-retorici. A thin line, die Zoë Mc Pherson met haar futuristische, kosmopolitische techno vol overgave bewandelt.
Tekst: Ruben van Dijk
Foto’s: Caroline Lessire
‘Eskimo’ heette een van de tracks op Mc Pherson’s EP Irizajn, toen nog onder het jeugdig pseudoniem Empty Taxi gereleaset. “Ik weet nu dat dat niet het juiste woord is”, biecht ze op vanuit haar tijdelijke thuisbasis in Berlijn. Maar het is wel waar het allemaal begon, want sindsdien maakte een fascinatie voor Noord-Amerikaanse Inuit-cultuur zich van haar meester. Ze las het boek The People of the Polar North (1908) van de Groenlands-Deense ontdekkingsreiziger Knud Rasmussen van kaft tot kaft en op die manier maakte Mc Pherson onder meer kennis met string figures, een eeuwenoud creatief tijdverdrijf en behendigheidsspel, dat de titel zou geven aan en de kern zou vormen van een ambitieus audiovisueel kunstproject.
In Canada is Mc Pherson nooit geweest, laat staan in Nunavut, het hart van de Inuit-gemeenschap, maar afgaande op het enthousiasme dat van de Skype-verbinding afstraalt, voelt ze zich op een spiritueel niveau verbonden. “Misschien heb ik wel een oma daar, ik heb werkelijk geen idee.” Vrienden heeft ze er sowieso en daarmee praat ze regelmatig over hoe nationale overheden zich er historisch gezien schuldig hebben gemaakt aan zowel nalatigheid als openlijke agressie ten opzichte van de Inuit-bevolking: tot ver in de jaren vijftig was assimilatie, gedwongen integratie zonder cultuurbehoud, de standaardoplossing voor het ‘Eskimo-probleem’ en zelfs met de tegenwoordig zeer progressieve regeringen in Canada wordt het voortbestaan van de cultuur nog altijd ernstig bedreigd. “White people fucking up,” noemt Mc Pherson het kortweg. Ze vertelt dat een van die vrienden in Toronto op een school werkt waar de Inuit hun eigen tradities weer aangeleerd krijgen, nadat die er decennialang op interneringsscholen uitgestampt waren. Het zijn tradities die Mc Pherson bewondert, tot op zekere hoogte ook ietwat romantiseert. “Wat mij ontroert is dat humane, dat vleselijke – die band die zij hebben met dieren, met jagen en met elkaar… Je kunt zeggen dat het verschrikkelijk is om op hun manier een dier te doden, dat het beter is om vegetariër of veganist te zijn, maar het is geweldig met hoeveel respect zij een dier doden. Die massale slachting en die massale handel in vlees, dát is fucked up.”
Zoë Mc Pherson – vi. Inouï (and free) from Alessandra Leone on Vimeo.
Dat animalistische nam Mc Pherson mee op String Figures. Haast sjamanistisch doet de zogeheten ‘Katajjait’-keelzang aan op ‘Inoui (and Free)’, die deels in Brussel en deels boven de poolcirkel is opgenomen en hier is ingebed in een overweldigend salvo van oscillerende percussie. Maar Mc Pherson benadrukt ook graag dat dit veel meer is dan een Inuit-project. Een kosmopolitische kijk op de wereld kreeg de Noord-Ierse Française van huis uit mee: haar moeder is folkmuzikant in de breedste zin van het woord, haar grootmoeder woonde zowel in Afrika als in multicultureel Harlem, New York. Zodoende woonde ook Mc Pherson al in meerdere wereldsteden en reisde ze in aanloop naar String Figures naar onder meer Indonesië, Turkije, Noorwegen en de Stille Oceaan. De field recordings die ze onderweg verzamelde, vormden het organische begin van wat al snel een muzikaal-ethnologische studie werd, waaraan de geografische component doelbewust is ontnomen. We horen het geritsel van cicaden uit Bandung, het gezoem van Zuid-Franse bijen en het getrappel van paarden uit de Turkse Prinseneilanden; we horen Tibetaanse blaasinstrumenten, eerdergenoemde Inuit-gezang en een in Bergen opgenomen Hardangerviool. Mc Pherson hield het allemaal bij op een ellenlang lijstje dat te vinden is op de achterzijde van de plaat en af en toe best van pas komt, want al die geluiden uit al die plaatsen klinken op String Figures dwars door elkaar heen, geleidelijk omgevormd tot iets dat uiteindelijk nauwelijks nog herkenbaar is.
“Na een tijdje is het alsof je niet zelf de figuren vormt, maar de figuren jou vertellen hoe en waar je te bewegen.”
“Ik wil dat het duidelijk is dat ik niet alle tradities aan het verdedigen ben, of dat ik zeg dat we alles zo traditioneel mogelijk moeten houden,” benadrukt Mc Pherson halverwege het gesprek. “Dat is juist het punt. I fucking love my computer en alles wat daarmee te maken heeft. Ik ben niet retro. Maar ik wil wel dat het een goed huwelijk is – tussen die animalistische, die menselijke waarden aan de ene kant en de wetenschap, de digitale wereld aan de andere kant.” String Figures is hevig elektronisch, met momenten futuristisch, “maar het blijft wel organisch klinken” – en daarmee is het als een visie op de wereld zoals die zou kunnen of zou moeten zijn. Een wereld die gemarginaliseerde culturen zoals die van de Inuit erkent, op waarde schat en er ook van leert, aldus Mc Pherson. Of, zoals een journalist van A Closer Listen in een artikel (dat Mc Pherson vol enthousiasme aanhaalt) schrijft over String Figures: “Terwijl we luisteren, weten we niet zo goed in welk land we ons nu bevinden, en dat is precies het punt. We stellen ons een wereld voor waarin we nooit grenzen hebben gecreëerd, nooit reisbelasting hebben gehanteerd, nooit wetten hebben ingevoerd waarmee we onze buren buitensluiten – in plaats daarvan hebben we ze uitgenodigd voor één groot sonisch buffet.”
Zoë Mc Pherson – iii. Shaman ( how I became ) from Alessandra Leone on Vimeo.
Een wereld als één, waar juist het universele en niet het specifieke wordt benadrukt. Zo komt alles samen op String Figures en in de creatieve bezigheid waar het naar is vernoemd. “Er zijn zoveel redenen waarom ik voor die string figures heb gekozen, het is zo’n symbolisch iets. Maar ik vond het vooral zo mooi hoe simpel het kan zijn. Je kunt uit alles draad maken – van haar, van leer, wat je ook maar kunt vinden – en dan kun je tussen je handen simpelweg hele werelden creëren, dat heeft zoiets magisch. Of het nu een spiritueel of sjamanistisch doeleinde heeft, of dat het gewoon een schoolpleinspelletje voor kinderen is.” En zo kwam Mc Pherson er al snel achter dat niet alleen de Inuit nog string figures maakten en daarmee verhalen (string stories) vertelden; ook op Nauru, een eilandstaatje in de Stille Oceaan, kwam ze het tegen, evenals bij de Dineh (of Navajo) in het zuiden van de VS, zoals in dit filmpje dat Mc Pherson laat zien van ene ‘Grandma Margaret’.
En zo wordt een eeuwenoud, oersimpel tijdverdrijf de kern – de rode draad, if you will – van Mc Phersons audiovisuele project. Een project met talloze dimensies, want al snel raakt de Italiaanse regisseur Alessandra Leone betrokken en krijgt de muziek van Mc Pherson, een wereld op zich, een visueel overdonderende en oogstrelende vertaling, inclusief macrofotografie, 3D-animaties en eigen choreografie. “De choreograaf, die een maand of twee bezig geweest om het dansen met draden om haar lichaam uit te vogelen, vertelde me hoe lastig het was. Ze raakte steeds verwikkeld en in de knoop, maar het is haar uiteindelijk wel gelukt. En na een tijdje is het alsof je niet zelf de figuren vormt, maar de figuren jou vertellen hoe en waar je te bewegen.” Ze barst even in lachen uit. Al jaren is Mc Pherson in de wereld van string figures verwikkeld en hoewel het bijbehorende album in maart 2018 en het visuele gedeelte in december verscheen is het ook voorlopig nog niet voorbij. Zoals het een project van dergelijk transnationale aard betaamt, verspreidt het zich nog altijd naar alle hoeken der Aarde. Afgelopen week nog werd in Melbourne een String Figures-tentoonstelling geopend en werden de visuals bij ‘Inoui (and Free)’ als onderdeel van het Berlin Independent Film Festival in filmtheaters vertoond. Wat begon met een exotische fascinatie, werd gaandeweg het tegenovergestelde: een verhaal dat streeft naar het universele. Of, naar het gefluister uit de proloog van String Figures: “It’s not just a child game, but a weapon for restoring harmony.”
Zoë Mc Pherson speelt zaterdag 16 februari een clubset op Uncloud in EKKO.
