De zon schijnt op de gevel van Oudegracht 245. De brede, donkergroene deur klemt een beetje. Niet zo erg, binnenkort wordt -ie waarschijnlijk toch vervangen. Eind maart verdwijnt Kytopia, de experimentele vrijplaats van Colin Benders en de zijnen, uit het gebouw waar het bijna vijf jaar geleden opvolging gaf aan Tivoli Oudegracht. Met een speciale releaseshow in de grote zaal neemt Frank Wienk alias Binkbeats vast afscheid van de plaats waar hij een EP-trilogie en zijn bijzondere liveset tot volle wasdom bracht.
Tekst: Dirk Baart
Foto’s: Nyré Tiessen
Een beetje gek is het wel, dat de releaseshow van Private Matter Previously Unavailable, Pt. 3 tegelijkertijd Wienks afscheidsshow van Kytopia is. “Maar het viel ook wel mooi samen”, glimlacht Wienk. “Het is een hello en goodbye-show tegelijk.” Hij zit in zijn studio, een schemerige ruimte die volledig volgebouwd staat met allerhande instrumenten. Op de kast staan lege olievaten en drankflessen, op een tafel ligt een verzameling kleine belletjes uitgestald en in het midden staat een serie toetsinstrumenten in een cirkel opgesteld. Op Instagram licht Wienk de stukken uit zijn verzameling één voor één uit. “Het is wel veel, inderdaad. Eerst had ik een kamer hier in Utrecht, van twintig vierkante meter. Toen waren we net met Kyteman’s Hiphop Orkest begonnen. Ik had toen nog niet zo veel, want ik had ook weinig ruimte. Die vibrafoon daar, die had ik al wel, die lag onder mijn bed. Ik had een congaset en nog wat kleine dingen, meer niet.”
Dat alles verandert als Wienk betrokken raakt bij Kytopia, de broedplaats waar Colin Benders gelijkgestemde muzikanten bij elkaar brengt. In eerste instantie bevindt Kytopia zich aan de Utrechtse Zeedijk, waar Wienk een grote studio deelt met Bram Hakkens, de drummer van het Orkest. “Toen stonden die paar instrumenten die ik had daar ineens heel eenzaam. En ik had altijd al de wens gehad om zo’n hok te hebben. Ik vind gewoon veel instrumenten te gek. Hoe ze eruitzien, hoe ze klinken. Toen ben ik langzaamaan gaan sparen, want de ruimte was er toch wel. Ik wilde een marimba, dus kocht ik er een. Via Marktplaats heb ik vervolgens half Nederland leeg gekocht.”
Aan de Zeedijk, op zo’n twee kilometer van het oude Tivoli, begint een nieuw hoofdstuk in de carrière van Binkbeats. Onder de naam Beats Unraveled ontleedt hij nummers van onder meer J Dilla, Aphex Twin en Flying Lotus om ze vervolgens live terug in elkaar te zetten, helemaal alleen. De resultaten zijn uiterst fascinerend en oogsten lof uit alle hoeken van de wereld. “Daarvoor samplede ik en maakte ik beats, maar ik gebruikte nooit mijn eigen geluidenwereld. Door die serie kreeg ik het idee dat dat de manier was om eigen muziek te maken.” Stukje bij beetje ontwikkelt Wienk een liveset, die in november 2014 op Le Guess Who? in première moet gaan. Het festival vindt dat jaar voor het eerst plaats in het gloednieuwe TivoliVredenburg, waarin Tivoli Oudegracht en Muziekcentrum Vredenburg versmolten zijn. Een maand na de opening van de nieuwe tempel voor pop en klassiek verhuist Kytopia vanaf de Zeedijk naar het vrijgekomen pand in het Utrechtse stadscentrum.
“Ik moest dat concert voorbereiden, maar zag het niet zo zitten om daar vlak voor de verhuizing aan te beginnen”, vertelt Wienk. “Dus toen ben ik in twee dagen verhuisd.” Dat betekent wel dat de producer zijn verzameling enigszins in moet perken. De ruimte waarin hij terecht komt is een stuk kleiner dan zijn vorige studio. “Ik heb ook nog twee pauken, maar die staan ergens in de zaal achter een doek. En hier op de gang heb ik wat flight cases staan.” Samen met Bram Hakkens, die aan de overkant van de gang zijn intrek neemt, bevindt Wienk zich vlakbij de entreehal van het voormalige podium, een beetje geïsoleerd van de rest. “Want wij maken de meeste herrie.” Wienk bouwt zijn studio in de voormalige garderobe van het gebouw. “Hierachter was het helemaal open”, wijst hij. “En hierdoor gaf je dan je jas aan. Dat heb ik dichtgemaakt. Hier stonden allemaal kledingrekken.”
De poptempel van Utrecht
Om maar aan te geven: Kytopia huist vanaf 2014 in een pand met de nodige historie. De oudste delen van het gebouw behoorden tot een klooster. ‘De grote zaal’ vervult in die periode een soort kerkfunctie. “Maar volgens mij is die afgebrand of op een andere manier in verval geraakt”, vertelt Wienk. Later verandert het gigantische complex, dat ook een binnentuin omvat, in een weeshuis. Tijdens de Tweede Wereldoorlog valt het vervolgens in de handen van fascisten, terwijl het later in de twintigste eeuw wordt verbouwd tot feestzaal en ontmoetingscentrum voor van spoorweg- en trampersoneel. De vakbond bevindt zich tot 1970 aan de Oudegracht. Dan wordt het pand gekocht door de gemeente Utrecht, die vervolgens negen jaar lang nalaat om het complex van een nieuwe invulling te voorzien. Reden genoeg voor een groep krakers dat zich Komitee Tivoli Tijdelijk noemt om er in 1981 het door hen gewenste poppodium te vestigen. Twee jaar eerder is een ander gekraakt pand, het voormalige concertgebouw Tivoli aan het Lepelenburg, in vlammen opgegaan. De situatie aan de Oudegracht leidt in eerste instantie tot rellen met de ME, maar later wordt Tivoli gedoogd en zelfs gelegaliseerd.
Al snel weten de Groten der Aarde het nieuwbakken muziekbolwerk te vinden. Al voor de jaren tachtig tot hun eind gekomen zijn, heeft Tivoli The Fall, Tears for Fears, Sonic Youth, Pixies, Nick Cave, The Feelies, Red Hot Chili Peppers, Ramones, Nirvana en My Bloody Valentine over de vloer gehad. In het daarop volgende decennium vormt Pearl Jam zelfs zo’n bijzondere band met het podium dat Eddie Vedder tot op de dag van vandaag een smoezelig Tivoli-shirt draagt bij zijn Nederlandse shows. Frank Wienk zet pas veel later voet in Tivoli. “Ik kwam hier voor het eerst op een dansavond”, herinnert hij zich. “Ik ben zelf opgegroeid in Hengelo. Daar had je ook een soort discotheek, maar daar kwamen alleen maar boeren op af. Als je daar iemands bier omstootte, had je echt een probleem. Kreeg je klappen. Toen me dat hier een keer gebeurde, zei die gast gewoon: ‘Oh joh, kan gebeuren. Wil je ook een biertje? Dat was echt een openbaring voor me, dat het er hier heel anders aan toe ging.”
Wienk is dan net begonnen met zijn studie aan het Utrechtse Conservatorium. Hij maakt al wel wat beats, maar kent nog niemand in de plaatselijke scene. Daar brengt Tivoli Oudegracht al snel verandering in. Hij ontmoet er Pax, de Utrechtse rapper die later een belangrijke rol zal spelen in Kytemans orkest én ervoor zal zorgen dat Wienk daar ook bij betrokken raakt. “Hij had toen nog een andere band, Illicit, die speelden hier op Clash of the Titans, een bandwedstrijd. Ik vond hem zo goed dat ik maar op hem afgestapt ben. Dat was echt mijn gateway deze scene in. Later heb ik hier vooral veel gespeeld.”
De akoestiek van het trappengat
En dan keert Wienk dus terug aan de Oudegracht, zo’n vijf jaar geleden. De studio die hij er bouwde is in sterke mate gaan samenhangen met een bepaalde periode in zijn carrière, een fase waarin hij zich vrijwel uitsluitend heeft gericht op zijn eigen creaties. “De Beats Unraveled-serie is nog verbonden aan de Zeedijk, maar mijn liveset en de EP’s hebben zich helemaal hier ontwikkeld. Als je dan weggaat is het toch fijn om terug te kijken en zoiets te hebben van: dat heb ik hier de afgelopen jaren neergezet.” In die jaren leert Wienk ieder hoekje van het gebouw kennen. Iedere echo is hem inmiddels bekend. Die in het trappengat aan de andere kant van het pand bijvoorbeeld, waar Tessa Douwstra van Luwten spontaan een zangpartij opnam toen ze met Wienk aan haar album werkte in diens studio. “Ik weet niet meer hoe ze daar nou op kwam, volgens mij was ze gewoon een beetje aan het rondlopen toen we met het nummer bezig waren. Of misschien wist ze wel van die galm. Uiteindelijk klonk het gewoon tof, ook al had ze het gewoon met haar telefoon opgenomen. Die akoestiek kun je natuurlijk namaken, maar waarom zou je?”
Zijn eigen ruimte is akoestisch niet bijster interessant, vertelt Wienk. En die grote zaal, die werkt vooral goed als je breekbare folkmuziek maakt. Dus zoekt de producer vaak elders zijn heil. Hij neemt de clip voor recente single ‘Drones In My Bones’ op onder(!) het podium van de grote zaal en komt geregeld over de vloer bij producer Simon Akkermans, die in Kytopia zijn Epic Rainbow Unicorn Studio runt. “Hij heeft zijn ruimte echt helemaal akoestisch op orde gemaakt”, legt Wienk uit. “En het leuke van met z’n allen in zo’n gebouw zitten is ook dat je bij elkaar binnen kunt lopen en wat apparatuur van elkaar kunt lenen. Simon heeft bijvoorbeeld net een oude Simmons drum gekocht. Ik wilde effe kijken wat -ie kon en heb er meteen een track mee gemaakt.”
Maar toch, het liefst werkt de producer in het eigen universum dat hij creëerde in die oude garderobe. “Ik heb hier geen daglicht, dus in de zomer is het lekker koel en word ik niet afgeleid door mooi weer of mensen op het terras”, lacht hij. “Toen ik hier op het Conservatorium zat was dat wel anders: daar keek het slagwerklokaal uit op het terras. Dan zag je iedereen om twee uur ’s middags al buiten zitten, terwijl jij binnen aan het werk was. Hier kun je het idee van tijd helemaal verliezen.” Of hij ook andere muziek gaat maken als hij in een andere ruimte werkt? “Dat weet ik niet, maar een nieuwe ruimte inspireert wel. Op een bepaalde manier haal je daar energie uit.”
Op zoek naar onderdak
Die gedachte is een schrale troost: over minder dan een maand moet Wienk zijn studio leeghalen. Het pand is verkocht, dus moet Kytopia het verlaten. Een grote verrassing is het niet, als het nieuws in het najaar van 2018 bekend wordt. Kytopia heeft het gebouw drie jaar officieel gehuurd, maar verblijft er daarna als onderdeel van een gemeentelijke antikraakregeling. Dat de gemeente Utrecht het pand wil verkopen, is dan al duidelijk. Terwijl Wienk een rondje door de grote zaal loopt, komt er een groepje mensen in (mantel)pakken voorbij, gevolgd door een walm van aftershave. “Vast de nieuwe eigenaren.” Wienk kan er wel om lachen. “We zijn ook helemaal niet boos dat we weg moeten verder. We hopen alleen dat het pand een beetje een goede bestemming krijgt. Het is een mooi gebouw en veel mensen hebben er herinneringen aan. Het zou zonde zijn als het straks super commercieel geworden is, een plek waar je niet meer bij kunt.”
In de huidige plannen van ontwikkelaar Stadswaarde Vastgoed en initiatiefnemer Douwe van Akkerveeken blijft de culturele functie van het pand gelukkig deels behouden. De grote zaal zal veranderen in een restaurant, maar het podium blijft beschikbaar voor Utrechtse organisaties als De Coöperatie, Le Guess Who? en de Hogeschool voor de Kunsten. Verder zal het voormalige Kytopia onder meer een hotel, een kinderopvang, een koffiebranderij, een brouwerij en een bakkerij bevatten.
“Ik kan mijn spullen niet zomaar thuis neerzetten, maar als muzikant ben je nergens echt welkom”
En Kytopia, dat blijft ook gewoon bestaan. “Althans, dat is de wens.” De zoektocht naar een nieuwe locatie voor de broedplaats, geleid door Colin Benders en zijn vader Erik, verloopt namelijk stroef. “Ze hebben heel veel panden bekeken, maar niets was geschikt. We hadden hier de mazzel dat er al ruimtes waren waar we zo in konden, dat we er niet veel aan hoefden te veranderen om het werkbaar te maken. Aan de panden die ze nu hebben bezocht moet zoveel gebeuren dat het nooit rendabel zou zijn.” Daar komt bij dat Kytopia het graag bij twee verhuizingen zou laten: Benders is op zoek naar een vaste plek voor zijn vrijplaats. Dan kan het collectief ook pas een volgende stap in zijn gezamenlijke ontwikkeling zetten, denkt Wienk. “Eerst was het gewoon een chaotisch clubje dat ergens muziek ging maken, maar inmiddels zijn we allemaal uitgegroeid tot zelfstandige bedrijven met een carrière.” Momenteel heeft Benders een boerderij op het oog, buiten Utrecht. In het centrum of vlak daarbuiten is niets geschikt te vinden. Inmiddels is er wel sprake van een pand in de buurt waar de betrokkenen hun spullen kunnen onderbrengen.
Dat is namelijk de eerste zorg. Wienk vertrekt na zijn afscheidsshow in Kytopia op een uitgebreide Europese tour en heeft daardoor weinig tijd meer om zijn spullen te verhuizen. “En die kan ik niet even thuis neerzetten, ik moet wel echt ergens heen. Een garagebox is niet handig, want ik moet ook kunnen werken.” De nood is zo hoog dat veel muzikanten inmiddels ook op eigen houtje op zoek zijn naar nieuwe studio’s en werkplaatsen. “Maar ik ben nog niks tegengekomen. Het gaat vaak om kantoorruimtes, daar mag je dan geen herrie maken. En bedrijfspanden zijn te groot, of die moet je meteen kopen. Als muzikant ben je gewoon niet echt ergens welkom. Dus ik vertrouw nog op Kytopia.”
