Tom Krell van soloformatie How to Dress Well scheurt de verpakking van een Milky Way open. Hij heeft honger en is bovenal boos. Hij voelde het vanmorgen direct, alsof die emotie al in de lucht hing als een onvermijdelijkheid, klaar om ingeademd te worden. Zijn taxichauffeur onderstreepte dat vermoeden door in gevecht te raken met een voorbijganger. De luid pratende medepassagiers in de trein van Amsterdam naar Utrecht klonken daarna ook al zo kwaad. Tom deelt behoedzaam te zijn om nóg meer van die boosheid tegen te komen. Ik lach vriendelijk en zeg positief gestemd te zijn in de hoop zijn gemoedstoestand te verlichten, maar zijn ernstige blik blijft strak en laat mijn poging onbeantwoord. We kijken elkaar aan terwijl hij kauwt op zijn candybar en heel voorzichtig vraag ik hem naar de aard van zijn boosheid. Het bleek de enige vraag te zijn die ik hoefde te stellen.
Tekst: Joris Talens
Foto’s: Bart Leguijt
Als How to Dress Well brengt de Amerikaan al sinds 2010 muziek uit. Zijn oeuvre scheert van experimentele pop naar r&b naar dansbare electronica maar zijn kwetsbare vocalen staan altijd centraal. Zijn laatste werk The Anteroom zet wat stapjes op de dansvloer, maar is volgens Tom bovenal een verkenning van zijn eenzaamheid. Een ongemakkelijk en zwaar onderwerp. Tom noemt het gedurende ons gesprek een thema met “iets te veel waarheid om leuk gevonden te worden”. In vergelijking met zijn eerdere werk heeft hij naar eigen zeggen nu niet willen plezieren of een pretentie proberen hoog te houden. “Door deze keer alleen maar met mezelf bezig te zijn geweest heb ik het gevoel iets waarachtigs te hebben neergezet. En ergens hoopte ik door mijn eenzaamheid te bestuderen het enigszins op te kunnen heffen”. Het tegenovergestelde vindt plaats: de zalen zijn niet zo vol en door zonder band te touren confronteert hij zichzelf juist met zijn alleen zijn. Het voelde bij aanvang van de tour namelijk niet correct bandleden mee te nemen en om hen toetsen, snaren en drums aan te laten slaan voor klanken die voortkwamen uit zijn eigen, persoonlijke, individuele, diepe afzondering. Nu doet hij op het podium alles zelf, net als in het productieproces.
“Zorg dragen strookt gewoon niet met de heersende cowboy-mentaliteit: als je een dorp overhoop hebt geschoten, ga je het erna niet opbouwen, maar simpelweg naar het volgende dorp.”
“Ja, die boosheid, het komt ook door eenzaamheid. Toegeven aan hoe onontkoombaar het is voelt als een strijd die me, als ik niet oplet, boos maakt. Het album kon onmogelijk over iets anders gaan.” Eenmaal eerder in zijn leven voelde hij zich zo alleen als nu en dat was tijdens een Vipassana stilte-retraite van tien dagen. Deze Indiase meditatietechniek heeft als doel de kunst van het leven te bevorderen door gedisciplineerde aandacht. “Ik werd geacht niet te praten, zelfs niet door middel van lichaamstaal en zonder enige afleiding sober de dagen te spenderen in een dagrooster dat bestond uit eten, slapen en meditatie. En dan vooral meditatie. De opgelegde rust en het gebrek aan externe input zorgden ervoor dat mijn hersenen intern juist overuren draaiden. Het was tien dagen lang ontwennen aan prikkels en er gebeurden daardoor de gekste dingen in mijn hoofd. Zo dacht ik een tijdje constant aan Britney Spears en ze stopte ook niet met zingen, en ik meen het ook al klinkt het nu grappig, maar ik kon mijn eigen stroom aan gedachten oprecht niet stoppen. Mijn kop vol zat met ‘Toxic’, ‘Toxic’, ‘Toxic’ tot mijn hoofd ontplofte. Ik realiseerde me toen dat er nog een enorme ruimte zit achter de dagelijkse afleidingen op de voorgrond van je gedachten. Zoals wij nu leven zijn we verslaafd aan die vlugge onbeduidende afleidingen, elke gedachte die zich aandient moet gelijk worden bevestigd – als een soort constante stroom van pushmeldingen. En al die afleiding verzacht, maar zorgt ook voor een troebele blik en een gebrek aan echte aandacht om het leven te ervaren. Ik heb na de retraite liever een scherpe blik, al lukt me dat niet altijd. Ik realiseer me nu wel dat eenzaamheid nooit zal verdwijnen zolang schedels niet in elkaar kunnen vergroeien. In je gedachten, in je lichaam ben je uiteindelijk altijd alleen. Dat heb je te accepteren. The head is just a skull.”
De scherpte die hij nu heeft gebruikt hij naast zijn muziek ook om zijn familie financieel te kunnen ondersteunen. “Als jongste kind uit een arm gezin kreeg ik minder aandacht aangezien allebei mijn broers hulpbehoevend autistisch zijn. Ik neem het mijn ouders niet kwalijk, al is het erkennen van een bepaald gemis in mijn jeugd een blijvend ongemak. Het gaat gelukkig relatief goed met mijn broers. De tijd die vroeger niet aan mij werd besteed vulde ik met fantaseren – eigenlijk een soort opmaat naar mijn opleiding: ik ben naast het zijn van muzikant ook bezig met een PhD in filosofie. Het is een vakgebied in verdrukking: met name in Trump’s Amerika is anti-intellectualiteit een kwaliteit, de cowboys nemen het er over. Dat merk ik ook aan de zorg, eigenlijk zijn mijn broers volledig aangewezen op hun eigen sociale netwerk, er is geen enkel vangnet. Jij werkt toch in de zorg? Als je dat in Amerika zou doen zou je bijna niets verdienen, het is geen echte prioriteit. Zorg dragen strookt gewoon niet met de heersende cowboy-mentaliteit: als je een dorp overhoop hebt geschoten, ga je het erna niet opbouwen, maar simpelweg naar het volgende dorp. Op dat gebied voel ik me meer thuis in Duitsland, waar echt een traditie bestaat van zowel kritisch nadenken als maatschappelijke verantwoordelijkheid.”
Tom praat inmiddels honderduit en schakelt veelvuldig van een persoonlijk naar een maatschappelijk perspectief. “Ik maak me zorgen. Bijvoorbeeld over of jongeren nog in staat zijn te dromen nu de neoliberale maatschappij je leert dat je pas iets waard bent als je iets oplevert. Er ligt daardoor een enorme prestatiedruk bij mensen en jongeren in het bijzonder. Er is geen tijd gepermitteerd om iets uit te vogelen of voor je uit te staren. En als je al droomt dient dit openbaar te worden gemaakt om te kijken welke impact het heeft, alsof elke gedachte gelijk een pitch is van een ondernemingsplan. De ruimte te hebben richtingloos te dromen is essentieel om jezelf te leren kennen en om later keuzes te kunnen maken. Maar hoe kan je vervolgens keuzes maken als je van meet af aan gedwongen wordt alle informatie te wantrouwen? Ik denk dat de hoeveelheid fake news alleen maar zal toenemen, het produceren ervan heeft zich rendabel bewezen. Het is cru maar het simpelweg geloven van samenzweringstheorieën levert een persoon inmiddels ook meer op, want dan behoor je in ieder geval tot een groep. Terrorisme ontstaat precies zo. Onderdeel te zijn van iets waar je gemeenschappelijk in gelooft kan een soort veilig substituut zijn voor je eigen dromen. Een soort religie. Het is begrijpelijk, het is ook aantrekkelijk om iets absurds te geloven als de realiteit onaantrekkelijk is of je niet zint. Het is een vorm van regie houden over je wereld. Het is heel verleidelijk naïef te zijn.”
Daarmee benoemt hij wat mij betreft precies het tegenovergestelde van hoe hij zelf overkomt. De uitvoerige wijze waarop hij zijn zienswijze presenteert en zelf becommentarieert lijkt de wetenschapper in hem. Daar doet zijn boosheid niets aan af. Iets aan zijn relaas voelt ook als het lopen van een kraan terwijl ik, heel oneerbiedig, het putje ben. De informatiedichtheid in zijn zinnen is hoog en ik strijd om hem bij te kunnen benen. Tom heeft andere zorgen: “Uiteindelijk zal de 21e-eeuwse mens iets moeten vinden om zich te verzetten tegen tech-giganten als Amazon en Apple. Zij zijn nu al bezig informatie en gebruikersgegevens van geboorte tot dood te verzamelen. Maar er is geen adequaat tegengewicht voor hun macht. Er is geen opt-out. Het is een vorm van geoptimaliseerd kapitalisme waaraan niet te ontsnappen is. Het is zoals ik het zie een soort geestelijk kolonialisme: als je wens is mee te doen in de wereld zal je moeten accepteren een onvermijdelijke on-vrijheid te accepteren. Met als gevolg dat mensenlevens worden gereduceerd tot input van algoritmes ter bevordering van koopgedrag en daarmee uitbuiting. Dat zal leiden tot toenemende ongelijkheid. Met uiteindelijk slavernij als gevolg. Er zijn in absolute aantallen op dit moment al meer in slavernij gebrachte mensen dan ooit”. Ernstig oogcontact.
“Liever was ik een schilder die zijn werk kan exposeren zonder er constant naast te hoeven staan.”
Als een wervelwind deelt Tom zijn visie op de wereld. Het abstractieniveau ontstijgt dat wat ik voor ogen had. Ik vouw mijn voorbereidend werk op, stop het in mijn broekzak en besluit mijn verwachting ten aanzien van het gesprek definitief te laten varen. Praten over muziek voelt ronduit banaal nadat ik knikte op zijn stelling dat iedereen schuldig is, dat iedereen bloed aan de handen heeft. Hij wijst naar mijn kleding en confronteert me met de mogelijkheid dat deze waarschijnlijk zijn geproduceerd onder erbarmelijke omstandigheden. Ik weet het, ik weet het, ik weet het. En het geldt voor hem net zo zeer, knikt hij, waarschijnlijk in poging mijn ongemak op te heffen. “Mijn muziekcarrière veronderstelt dat ik mijn werk ter plaatse dien te spelen. Daarmee verdien ik. Maar dat betekent vliegen, rijden en consumeren op een schaal die niet strikt noodzakelijk is om te overleven. Liever was ik een schilder die zijn werk kan exposeren zonder er constant naast te hoeven staan. Maar het enige wat mij drijft is de hoop iets goeds te kunnen betekenen. Iedereen ervaart vroeg of laat een vorm van eenzaamheid. Wat is er dan beter dan een vorm van samenzijn te bewerkstelligen die ons bijeen houdt in plaats van uit elkaar drijft. Schedels in nabijheid van elkaar. Misschien kunnen lichamen niet in elkaar laten overvloeien. Dichtbij elkaar zijn is toch het beste alternatief.” Een verrassend eenvoudige, hoopgevende wens.
Later die avond tijdens zijn optreden bedankte Tom na afloop bewonderend de community die EKKO heet, een podium dat steunt op vrijwilligers. Een wederzijds applaus. Is muziek daarmee eigenlijk een antwoord op existentiële zorgen of juist die ruis der afleiding? Deze vraag ontstond pas toen ik thuis in bed lag. We waren in elk geval even samen. De lucht voelde inderdaad zwaar. De dag erna schoot een terrorist vier mensen dood in een tram.
