Onder de naam Moor Mother kijkt Camae Ayewa door de lens van het ‘Black Quantum Futurism’, een afsplitsing van het afrofuturisme dat zich in het bijzonder focust op het fenomeen tijdreizen. Specifieker: een immer aanhoudende speurtocht naar nieuwe utopische werkelijkheden, losbrekend van cognitieve associaties met slavernij, genocide en onderdrukking.
Tekst: Jasper Willems
Aan de voet van Ayewa’s ontdekkingsreis trad ze op onder de naam Moor Mother Goddess. Dit feitje oogt als een onbeduidend detail binnen haar omvangrijke manier van werken, een vrijplaats waarin poëzie, muziek, activisme en filosofie een constant ontwikkelende dialoog voeren, maar misschien was Moor Mother Goddess geen startpunt en juist een mogelijke eindbestemming. Wie weet zag Ayewa toentertijd een vroege glimp van haar toekomstige zelf, eentje waarin ze zodanig veel inzichten en ervaringen heeft verzameld dat ze daadwerkelijk verheven is tot een soort hogere macht, vele malen ouder en wijzer dan haar aardse levensjaren aanduiden.
“Ik wilde mezelf onmiddellijk verruimen,” licht Ayewa toe in de kantoorruimte van het Haagse kunstcentrum Stroom. “Ik hoorde steeds geluiden om mij heen dat ik me slechts moest focussen op het onrecht in Amerika. Maar ik zei bewust: ‘Ik ben van de wereld.’ Dus ik volg niet het lineaire pad van de geschiedenis en ik focus me niet uitsluitend op mijn eigen leefomgeving. Ik bevind me het liefst onder zoveel mogelijk mensen van over de gehele wereld. In tegenstelling tot veel mensen van mijn achtergrond heb ikzelf nooit hoeven lijden onder die kloof, die vervreemding. Toen ik bijvoorbeeld reggae ontdekte, en de Jamaicaanse geschiedenis die eraan gekoppeld zit, voelde het meer als verlengstuk van mezelf dan als een totaal andere menselijke ervaring.”
Ayewa, geboren als Camae Dennis*, groeide op in Aberdeen, Maryland, in een arme buurt waar criminaliteit onderdeel was van het dagelijkse bestaan. Pizzabezorgers, taxichauffeurs en leveranciers durfden er niet te komen, uit angst beroofd te worden. Door die wrange omstandigheden was de buurt puur op zichzelf aangewezen: iedereen droeg een steentje bij aan de gemeenschap. Gepensioneerden en kinderen namen de taak op van de taxichauffeurs en koeriers, supermarkten en drogisten werden houtje touwtje doe-het-zelf initiatieven. Ergens is het prachtig natuurlijk, dat buurtbewoners voor elkaar zorgen binnen zo’n kansarme omgeving. Maar de keerzijde is dat klimaat ontstaat waarin isolement en wantrouwen jegens de buitenwereld kan groeien. Zo wordt een vicieuze cirkel in stand gehouden.
“Er is zoveel verdeeldheid gezaaid onder ons. Dát is wat ons ervan weerhoudt om de wereld rond te trekken, om ideeën te formuleren waarmee we al die verloren connecties weer achterhalen.”
“Aberdeen was zo’n kleine stad eigenlijk, terwijl ik in een vroeg stadium besefte dat ik verbonden was met iets veel groters,” reflecteert Ayewa, haar woorden rustig wegend. “Ik had gelukkig de mogelijkheid en de privileges om allerlei verschillende plekken te bezoeken waar ik ben geweest.” Het laatste gedeelte benadrukt Ayewa overigens zonder figuurlijke aanhalingstekens, bloedserieus. “Ik had toen nog niet de connecties gemaakt om mijn fysieke zelf, als Camae, daarheen te kunnen loodsen. Ik denk constant aan iedereen… Ik ben daarom altijd dolenthousiast wanneer ik mensen ontmoet op nieuwe plekken, mensen die eruitzien als ik. Dan denk ik: éindelijk! Er is zoveel verdeeldheid gezaaid onder ons, manieren om ons van elkaar te scheiden door middel van onderwijs, infrastructuur en economie. Dát is wat ons ervan weerhoudt om de wereld rond te trekken, om ideeën te formuleren waarmee we al die verloren connecties weer achterhalen. Het enige waar je over droomt, waar je vandaan komt, is het Afrikaanse continent.”
*Moor Mother heeft een Afrikaanse achternaam aangenomen. Ze lichtte die beslissing uitgebreid toe in 2017 tijdens een interview met Gonzo Circus.
Bedrijvig buiten beeld
Moor Mothers hyperproductiviteit in het creëren lijkt – geloof het of niet – alleen maar in vaart toe te nemen. Twee weken geleden kwam nog het langverwachte debuut van ZONAL uit (Wrecked), het gezamenlijke drone/noiseproject van Le Guess Who?-curator The Bug en Justin Broadrick (van o.a. Godflesh), waarop Moor Mother op kant A volledige autonomie kreeg als opperdichter. Op Le Guess Who? treedt ze op met het ensemble. Ze presenteert er deze week ook haar nieuwste album Analog Fluids of Sonic Black Holes, in Kapitaal, afgetopt door een speciaal live-optreden met componist Jaime Branch en Lightning Bolt-drummer Brian Chippendale. Ayewa vertelt terloops dat er in maart een nieuwe langspeler van haar freejazzformatie Irreversible Entanglements verschijnt.
In tegenstelling tot de meeste muzikanten in soortgelijke positie is Moor Mother daarentegen niet in het land om over nieuwe albums te praten. De week voor dit interview was ze nog in het Haagse theater Korzo te bewonderen voor een speciaal live-project met het London Contemporary Orchestra, waarin ze de Britse slavenindustrie opnieuw ontleedt. De zogenaamde afschaffing in 1833 door het Britse parlement was niet meer dan uitwijking, want bizar genoeg werden de slaveneigenaren gecompenseerd, niet de mannen, vrouwen en kinderen die generatie na generatie werden uitgebuit. Typisch een voetnoot in de geschiedenis waar de gruwelijke waarheden niet werden erkend, maar simpelweg uit beeld werden geschoven.
Een week later – na een snelle tussenroute door onder meer Londen en Berlijn voor ZONAL-verplichtingen – is Ayewa opnieuw Den Haag voor nóg een intensief uitwisselingsproject. “Gisteren werkte ik met twee gelijkgestemden die ik ook als vrienden beschouw, Imani Robinson en Ranz Lansiquot van Languid Hands. Ze hebben samen een prachtige film gemaakt, getiteld Towards a Black Testimony. Het omvat zóveel dingen, maar wat ik er zelf uithaalde was het idee van het fysieke lichaam als object en het bewegende beeld als vorm van poëzie. Wanneer ik een gedicht voordraag of een speech, dan voegt het iets substantieels toe aan dat bewegende beeld, het veroorzaakt een nieuwe context, of een reactie. Er zaten beelden in de film van grote mensenmassa’s, van onder andere de March on Washington van 1963. Maar in plaats van telkens die iconische beroemde beelden te tonen van bijvoorbeeld Martin Luther King, richten de camera’s zich op de mensen die zich er precies middenin begaven.”
Moor Mother voelt zich diep geroepen om dit soort bijeenkomsten bij te wonen. Ze legt daardoor niet bepaald praktische routes af op tournee; het is fascinerend hoe intensief zij van hot naar her over de hele wereld raast. De artistieke noodzaak weegt zwaarder dan eventuele logistieke haperingen. Een week na ons gesprek vliegt ze nog even snel naar New York voor een optreden met Roscoe Mitchell in het legendarische Carnegie Hall. Mitchell is een van de oprichters van het Art Ensemble Of Chicago, een avantgardistisch improv-collectief dat jazz weer terug op het radicale, vernieuwende spoor bracht. Logisch dat Moor Mother – die het Art Ensemble Of Chicago vorig jaar op Le Guess Who? mocht neerzetten – sinds 2017 is ingelijfd als vast lid van de groep. Een week later vliegt ze weer terug naar, you guessed it, Le Guess Who?.
Kortom, Moor Mother is het zeldzaam soort artiest dat niet zozeer denkt in een ouderwets oeuvre van platen of EPs, maar haar werk dagelijks op een zinvolle manier wil toepassen. Als dat betekent dat ze in een week van Brazilië naar Hongarije en vervolgens Japan moet reizen, doet ze dat zonder een moment twijfel. Ze merkt het zelf ook op: haar werkt vormt steeds meer een vehikel om bestaande verhalen en impressies van waardevolle nieuwe context en zeggingskracht te voorzien. “Vroeger dacht ik dat mensen me vroegen om iets conceptueels te bedenken voor projecten, waardoor ik eigenlijk compleet nieuw materiaal moest gaan schrijven. Maar ze zeiden toen altijd tegen mij: ‘Ik benader je juist omdat je deze dingen nu al aan het uitspreken bent.’”
Ayewa puft driftig, met een lichte trots. “Het is grappig, want toen ik de film van Languid Hands had gezien, zeiden ze tegen mij: ‘Had je trouwens door dat wij jou geciteerd hadden?’ ‘Nee’, antwoordde ik toen verbaasd. Het was een citaat uit een van mijn eerste gedichtenbundels: There is no home after slavery. Het is mooi om iets geschreven te hebben dat onderling zo uitwisselbaar kan zijn.”
Overleven, herstellen, behoeden
De pure reikwijdte aan middelen die Moor Mother tot haar beschikking heeft om een verhaal te vertellen oogt vernieuwend. Maar haar werkwijze is stiekem best traditiegetrouw aan een breed netwerk van figuren die de Afrikaanse diaspora voorzien van toekomstvisioenen. Sci-fi-schrijfster Octavia Butler paste het concept van tijdreizen veelvuldig toe in haar boek Kindred; het hoofdpersonage Dana reist met een tijdmachine naar de plantages van 1815, waar ze oog in oog komt te staan met haar voorvaderen.
Ook binnen de mainstream pop zien we soortgelijke concepten terug. Erykah Badu reist in de videoclip van ‘Next Lifetime’ door het Afrika van vóór het kolonialisme, het pastorale Amerika en uiteindelijk zelfs de verre toekomst. Janelle Monáe verpakt ‘Many Moons’, een protestsong tegen het fascisme, in een macaber sci-fi-verhaal waarin ze slavernij correleert met een modeshow voor robots. Enfin, de disciplines en uitvoeringen moge dan sterk verschillen, het sluit feitelijk allemaal één op één aan bij Moor Mothers missie om fabeltjes uit het verleden steeds verder te ontkrachten.
Voor elke Sun Ra, Nina Simone of Jungle Brothers die bruggen bouwt binnen de afrocentrische dialoog zijn nog er duizenden onderbelichte verhalen. Voor een recente expositie van kunstenares Simone Leigh in het Guggenheim museum maakte Ayewa jaren geleden al soundscapes*, nog voordat ze zelf naamsbekendheid kreeg als Moor Mother. De compositie ging over MOVE, een Afro-Amerikaanse beweging actief in Ayewa’s thuisstad Philadelphia. Op 13 mei 1985 liepen de spanningen tussen MOVE en de politie op tot een tragisch dieptepunt. De stadsgemeente bracht een militaire C-4 bom tot ontploffing middenin een woonwijk van West-Philadelphia. Elf mensen lieten het leven, waaronder vijf kinderen. Meer dan zestig huizen vernietigd, meer dan 250 burgers op slag dakloos.
“Wat ik vaak doe is onderzoeken op wat voor plek ik precies speel en welke connecties hier zijn met mijn eigen werk. In Oostende stond een standbeeld van koning Leopold II, dus waar denk je dat het optreden dan om draait?”
Een van Moor Mothers soundscapes richt zich in het bijzonder op Debbie Sims Africa, een lid van MOVE dat veertig jaar lang vastzat in de Cambridge Springs-gevangenis. “Terwijl zij vast zat was ze nog zwanger van haar zoontje, dat daar ook geboren is,” vertelt Ayewa. “Natuurlijk is het gevangenissysteem verrot en mocht ze het kind uiteindelijk niet bij haar houden. Desalniettemin probeerde ze zo lang mogelijk vol te houden. Zodra het kind huilde, begonnen de andere gevangenen luidkeels te zingen, of te trommelen op de muren of tralies, om er maar voor te zorgen dat het geluid van de baby overstemd werd. Ze maakten als het ware een soort soundscape voor de moeder en het kind.” Eenmaal vrij werd Sims Africa uiteindelijk toch nog herenigd met haar zoon. Toch blijft de uitloop van het verhaal op zijn zachtst gezegd bitterzoet: twee leden van MOVE zijn gestorven in gevangenis, en nog twee anderen is de vrijheid tot op de dag van vandaag ontnomen.
Door de veelvoud aan soortgelijke verhalen moet Moor Mother soms zwoegen ze allemaal een plek te geven: zo niet projectmatig, dan wel op haar eigen albums. In een nog onaf nummer dat ze ooit schreef voor doorbraakplaat Fetish Bones noemt ze Henrietta Lacks, een Afro-Amerikaanse vrouw wier cellen decennialang – en tegenwoordig nog steeds – gereproduceerd worden voor vaccinaties tegen ziektes als polio en kanker. “Ze heeft het nooit geweten”, zegt Ayewa, zichtbaar ontsteld. “Haar familie achterhaalde de waarheid uiteindelijk. Er is een film over gemaakt met Oprah Winfrey in de hoofdrol (als de dochter van Lacks, red.), over hoe de cellen in haar lichaam gebruikt werden in naam van de zogenaamde vooruitgang binnen de medische wetenschap.”
*Van de fondsen voor dit project richtte Ayewa Community Futures Lab op met advocaat en vriendin Rasheedah Phillips. Het betekende tevens de doorstart voor Moor Mother om als soloartiest te gaan touren en opnemen.
Tussen ritueel en registratie
Het is vreemd om Analog Fluids of Sonic Black Holes, dat vrijdag verschijnt, Moor Mothers tweede plaat te noemen, vooral gezien het onwaarschijnlijke scala aan interessante projecten en samenwerkingen waar ze bij betrokken is of is geweest (haar meer dansbare project met DJ Haram, 700 Bliss, heb ik bijvoorbeeld nog niet eens genoemd). Aan de ene kant floreert ze in improvisatie en het ritueel met Irreversible Entanglements en Art Ensemble Of Chicago; een ander essentieel aspect van haar werk is weer verankerd in de geluidskunst en gearchiveerd geluid.
“Het is altijd een gevecht,” knikt Ayewa. Ze herinnert zich twee shows met Irreversible Entanglements waarbij ze haar gedichtenbundel vergat op het podium. Een keer gebeurde dat tijdens het Pitchfork Music Festival in Parijs, en nog een keer op het strand in Oostende. “Wat ik dan vaak doe, is onderzoeken op wat voor plek ik precies speel en welke connecties hier zijn met mijn eigen werk. In Oostende stond een standbeeld van koning Leopold II, dus waar denk je dat het optreden dan om draait? Om de oorlogsmisdaden die in Congo zijn gepleegd natuurlijk. We praten nog vaak met elkaar over dat optreden… Dat waren twee prachtige uren.”
Achteraf baalt Ayewa toch een klein beetje dat dit moment weer niet op plaat is vastgelegd. Dat terwijl ze regelmatig composities moet loslaten omdat ze zich tijdens het opnameproces niet op de juiste golflengte bevindt. “Soms voelt het alsof de hele wereld mijn geluidsman is wanneer ik een plaat probeer te maken,” zegt ze spottend. Op Analog Fluids of Sonic Black Holes geeft ze dat gevecht in ieder geval scherper gestalte dan ooit. “Dat is waar de analog fluids voor staan: al die verschillende stemmen die door willen breken. Het zwarte gat zuigt alles naar binnen. We krijgen tegenwoordig alle informatie binnen die we zoeken, maar tegelijkertijd heerst er zoveel ontevredenheid. Hoe kunnen wij al het wezenlijke uit die ruis halen?”
Ayewa geeft aan dat een plaat maken vaak een eenzaam proces is: voor Fetish Bones had ze naast een album ook nog een dichtbundel en theaterstuk in de planning, maar door de drukte werd het uiteindelijk maar een gedeeltelijke overdracht. Op haar nieuwe album put ze minder uit haar eigen archieven en kaders uit het verleden (ze vertelde Drowned In Sound: “I realize a lot of the people I listen to are dead.”), en juist meer uit gastbijdragen van nog levende artiesten als Saul Williams, Giant Swan, King Britt en Emel Mathouthi.
Tijdens de eerste helft komt de plaat bewust ongemakkelijk uit de verf: ‘Engineered Uncertainty’ samplet een vroege opname van het werklied ‘Nobody Knows The Trouble I’ve Seen’, verdronken in machinale drones en militante drumcomputers. Op ‘LA92’ refereert ze naar de 15-jarige Latasha Harlins, die in 1991 werd doodgeschoten in een slijterij. Het onheilspellende ‘The Myth Hold Weight’ draait zelfs het Amerikaanse volkslied volledig om zijn eigen as.
En net als je denkt dat de plaat zwicht onder al dat samengeperste trauma, eindigt het eenvoudigerwijs met een van Moor Mothers meest fraaie composities, ‘The Passing Of Time’. Geen indringende clash tussen kille digitale klanken en warme veldopnames, maar de illusie van een groep mensen die in dezelfde ruimte Afrikaanse volksmuziek spelen, vrij en vredig. Op klokslag dertien zucht Ayewa: “My mama, my grandmama, my great-great-great grandmama picked so much cotton they saved the world… All by themselves.“
Het opmerkelijke gegeven hierbij is dat Ayewa het Moor Mother-project deels begon uit economische overwegingen, met de veronderstelling dat het simpelweg te duur zou zijn om met volledige band te touren (iets wat ze aanvankelijk wilde doen met haar eerste band The Mighty Paradocs). Intussen mag zij zelf reizen tussen huidige geestverwanten en artistieke voorvaderen, die nu – soms van de andere kant van de wereld – roepen om haar wijsheid en inbreng.
“Je weet eigenlijk nooit van tevoren wie er in jouw hoek komt te staan, wie er tevoorschijn komt door alle ruis. Ik laat mezelf steeds een beetje verder los.” Plots verschijnt er een ietwat wantrouwende frons op het gelaat van Ayewa. “Een keer met het Art Ensemble ging ik behoorlijk de fout in. Niet zozeer dat ik iets verkeerd deed… maar op een gegeven moment veranderde ik héél even in het publiek. Ik liet mezelf wegglijden in de muziek. Dat is voor mij een grote fout, want ik bén helemaal geen onderdeel van het publiek. Ik hoor mijn grenzen te blijven verleggen.”
Moor Mother staat dit weekend twee keer op Le Guess Who?. Donderdagnacht (01.20 – 02.20) staat ze met ZONAL in de Ronda-zaal van TivoliVredenburg. Op vrijdag vindt een exclusieve luistersessie van haar nieuwe album plaats in Kapitaal (vanaf 15.00 uur). Ook speelt Moor Mother daar een soloset.
