Ga je het internet op, dan merk je dat over Shortparis vooral in superlatieven wordt gesproken of, nog beter, dat die te kort schieten. De postpunkband uit Sint Petersburg geldt als vaandeldrager van de nieuwe avant-garde in Rusland, als de act waar je blind een concertkaartje voor koopt. Het prikkelt als zulke dingen worden gezegd, zeker wanneer de band zelf ook aangeeft klaar te zijn voor het grotere werk. “We willen in the game zijn – en blijven.”
Tekst en foto’s: Robbie van Zoggel
Helemaal uit de lucht vallen komt de rumoer niet: afgelopen jaren zette Shortparis al wat ferme stappen in Nederland met shows in o.a. OCCII en OT301 en op festivals als Valkhof en Welcome To The Village. Afgelopen november verscheen het derde album, Thus the Steel Was Tempered (Так закалялась сталь) en speelde de band op Le Guess Who?, tot frustratie van het vijftal op een podium ver van de centraal gelegen festivallocaties. Toch is het dat optreden dat door verschillende media omschreven werd als het beste en verfrissendste dat er op deze editie van het Utrechtse ontdekfestival te zien was.
We zijn een maand verder. Ik heb een afspraak in Rennes met frontman Nikolay Komiagin, een dag voor hij met Shortparis speelt op showcasefestival Trans Musicales. Het is bijna middernacht als we elkaar ontmoeten in de persruimte van Parc Expo, de hoofdlocatie van het festival. Disclaimer bij het handen schudden: Komiagin geeft aan dat hij graag samen met de andere bandleden met me in gesprek gaat en in het Russisch namens iedereen het woord doet. Drummer Pavel Lesnikov tolkt naar het Engels.
“We hebben sterk de neiging om constant te bevragen wat we aan het doen zijn.”
De eerste avond is intussen in volle gang. Trans Musicales is een prestigieus festival: in het verleden speelden grote artiesten als Nirvana (1991), Björk (1993) en Daft Punk (1996) er hun doorbraakshow op Franse bodem. Of Shortparis ooit in één adem met deze namen genoemd gaat worden is te vroeg om te zeggen maar aan de plek in het blokkenschema kan het alvast niet liggen: prime time op de vrijdag in de grootste hal van het festival (capaciteit: 8.000). Voor de band daar langs wipt en alvast mag fantaseren hoe hun show gaat uitpakken voor zo’n groot, en vooral nieuw publiek, gaan we nog even terug naar 9 november 2019, het bejubelde optreden op Le Guess Who?.
Komiagin heeft wel degelijk meegekregen dat er zo positief over is geschreven maar als ik het woord ‘sensationeel’ aanhaal luidt de conclusie dat hij dit eigenlijk maar een lastig woord vindt. Hardop denkend probeert hij een omschrijving te vinden die meer recht doet aan de ervaring van die nacht in Utrecht. “De essentie is, denk ik, dat iedereen die er bij is geweest zichzelf de vraag stelt of datgene wat -ie hoorde en zag écht is.” Dat klinkt een beetje als een holle frase maar die vraag raakt wat betreft Komiagin aan iets universeels. “Bij feitelijk elke situatie of gebeurtenis in het leven kun je jezelf die vraag stellen. Het antwoord ligt niet vast, telkens wordt je beeld van wat écht is een beetje bijgesteld.” Sterker: het is volgens Komiagin een constante zoektocht, een verslavend proces. De andere bandleden knikken. “Beeld je in: elke keer dat we weer een podium op gaan hebben we een grotere dosis nodig, en we gaan er vanuit dat het publiek kampt met hetzelfde ‘probleem’. We hebben daarom sterk de neiging om constant te bevragen wat we aan het doen zijn, we willen in the game zijn – en blijven. Oude methodes die niet meer werken gooien we weg zodat we onszelf en het publiek telkens een bevredigend gevoel kunnen geven.”
Voor een stevige dosis van het échte leven hoeft Komiagin niet ver te zoeken: de straten van Sint Petersburg vormen een eindeloze bron van inspiratie. Sint Petersburg is een stad met mooie façades maar, als je daarachter een kijkje neemt, ook met veel sociale tegenstellingen. Dat wordt zichtbaar zodra hij de deur van zijn appartement achter zich dichttrekt – “met aan de ene kant van de straat een kinderziekenhuis en vlak daarnaast een sauna, waar dikke mannen met bontmuts en verder alleen een witte handdoek om hun middel voorbij schuiven. De contrasten, de sfeer en esthetiek van het alledaagse leven spreken me enorm aan,” observeert hij in een reportage van Arte. Hij legt uit dat hij met die blik steeds een stap dichter komt bij wie hij is, en tot een duidelijker idee van hoe hij zich met de band wil manifesteren. “Ons uitgangspunt is: we willen muziek maken die matcht met wat we om ons heen zien gebeuren. Onze muziek is trouw aan de realiteit.”
De honger naar vernieuwing gaat gepaard met steeds vaker optreden, touren in het buitenland en grotere podia. Als ik vraag naar hun ambities op dat gebied zegt Komiagin dat ze graag door willen groeien maar dat het ze tegelijk niet uitmaakt voor hoeveel mensen ze optreden. Een concert in een kleine club is voor de band nog even interessant als een concert in een stadion. De fans lijken daar anders over denken. “We hebben afgelopen jaar veel grote shows gedaan in Rusland en uit de reacties na afloop blijkt dat veel mensen vinden dat we beter waren toen we nog in kleinere zalen speelden. Het kan ons niet ontmoedigen om de stap naar optredens voor een groter publiek door te zetten. De ene keer hebben we succes, de andere keer verkloten we het. Het hoort ook een beetje bij het proces dat we nu doormaken.” Een van de grootste optredens tot nu toe was in Sportpaleis Joebilejny in Sint Petersburg. “Het was een moeilijke show met veel technische obstakels maar tegelijk een van de belangrijkste momenten in ons bestaan. De situatie bracht ons juist dichter bij elkaar, we waren in staat onszelf te overstijgen. Na afloop wisten we het allemaal zeker: we zijn klaar voor de hele wereld, we geven niet op als het echt moeilijk wordt.”
“Als kind verschroeide ik mieren met een vergrootglas. Al mijn vriendjes in de buurt deden dat.”
Naast een ijzersterke livereputatie valt Shortparis ook op door het maken van absurde en provocerende videoclips, met recentelijk vooral veel agressie en geweld. Een voorbeeld is ‘Thus the Steel was Tempered’, de single van het gelijknamige laatste album. Open je die in YouTube dan krijg je eerst een melding: ‘de volgende inhoud is door de YouTube-community geïdentificeerd als ongepast of aanstootgevend voor sommige doelgroepen.’ We zien een jonge soldaat op een A Clockwork Orange-achtige manier totaal ontsporen in een Russisch trainingskamp; nadat hij het kamp verlaat en de straat op loopt, gaat het van kwaad tot erger. Na de release ontstaat er direct ophef bij de Russische autoriteiten, deels omdat de release van de video overlapt met de nasleep van een schietpartij. Op 25 oktober 2019, toen de band bezig was met het draaien van de clip, schoot Ramil Shamsutdinov acht medesoldaten dood op een Russische militaire basis vlakbij China. Komiagin: “We zijn erg geschrokken dat dit heeft kunnen gebeuren. Tegelijk heeft deze tragedie ervoor gezorgd dat er met scheve ogen naar ons gekeken wordt sinds de clip uit is.” De kritiek luidt dat de band blootlegt dat geweld binnen de Russische strijdkracht aan de orde van de dag is. Dit terwijl het leger er de afgelopen jaren juist in slaagde te moderniseren en de beruchte dedovsjtsjina, een zeer harde variant van ontgroening, uit te roeien.
“Voorop staat dat we geen kritiek uiten op het Russische leger. We willen niet moraliseren, er is geen goed of slecht. Het verhaal dat wij met de video willen vertellen is universeel en we gebruiken basisprincipes die voor iedereen te begrijpen zijn.” De band wil laten zien dat geweld niet eindigt buiten de muren van een kamp, buiten een politiek systeem. De kiem van geweld ligt in potentie overal en bij iedereen. Komiagin haalt herinneringen op aan zijn jeugd in het Siberische Novokuznetsk, om uit te leggen hoezeer geweld vanaf jonge leeftijd wordt gecultiveerd. “Als kind verschroeide ik mieren met een vergrootglas. Al mijn vriendjes in de buurt deden dat. Het was normaal, bevredigend en het werkt op den duur verslavend, op dezelfde manier als hoe optreden mij een verslavend gevoel kan geven.”
Deze politieke inborst staat in contrast met hun eerdere werk, waar een meer melodische en theatrale kant van de band naar voren komt. Het debuut Daughters bestaat voor de helft uit Franstalige electropop, waaronder het nummer ‘Amsterdam’, dat expliciet verwijst naar de klassieker van Jacques Brel.
Shortparis over de oorsprong van het nummer ‘Amsterdam’ van hun debuutalbum Daughters. Video: Robbie van Zoggel.
Daughters is gemaakt toen iedereen in de band halverwege de twintig was en zich vooral bezighield met persoonlijke issues. Komiagin worstelde flink met zijn zelfbeeld: “Mijn afkeer van het leven in Novokuznetsk was groot. Ik groeide er op met het vooruitzicht dat je als man een leven lang hard gaat werken in een fabriek en weigerde om in dat plaatje te passen. Ik had met name moeite met het vaststaande beeld van masculiniteit, hoe je als man en als vrouw door het leven dient te gaan.” Zijn reactie hierop: verhuizen, of beter gezegd, vluchten naar Sint Petersburg. “Ik was er toen van overtuigd dat het vooral mijn taak als kunstenaar was me af te zetten tegen dat vorig leventje, los te breken van oude constructies.”
Dat de band nu meer maatschappelijk geëngageerd is, komt (hoe cliché ook) door het ouder en wijzer worden, maar meer nog doordat het vijftal niet langer schaamte voelt bij het maken van dergelijke politieke statements. Die schaamte achter je laten is iets waar veel Russische kunstenaars volgens Komiagin mee worstelen. “Nu die horde is genomen voelen we dat de weg vrij is om meer registers open te trekken, muziek te maken die veel minder gepolijst en gemaniëreerd is.”
Op 7 februari 2020 speelt Shortparis op Grauzone Festival in Den Haag en 22 februari op Peel Slowly and See in Leiden.
