Hadaiyah ‘Yaya’ Bey, kroost van het gouden hiphoptijdperk uit de jaren negentig, groeide op in een fragmentarisch bestaan. Haar warme combinatie van neo-soul en hiphop vervaagt grenzen en klinkt verrassend organisch en intiem voor iets dat vrijwel volledig uit samples is gevormd. Haar tweede album Madison Tapes (2020) en nieuwste EP The Things I Can’t Take With Me zijn natuurgetrouwe registraties van de twee jaar waarin ze, na veel liefdesverdriet, haar glans heroverde.
Tekst: Jasper Willems
Foto’s: Andres Norwood
Yaya Bey is de dochter van Ayyub Cave, beter bekend als Grand Daddy I.U., een rapper en producer uit Queens, actief in de jaren negentig. Haar moeder groeit op in een gebroken situatie: als ze zwanger wordt, wil haar vader – Bey’s grootvader – haar onteigenen. Bey’s moeder is overgeleverd aan de rolpatronen van het patriarchaat en de jonge Bey erft veel van diezelfde littekens. Het gevoel van verstoten worden – van niet geliefd en gewild worden – sijpelt door naar de liefdesrelaties die ze als tiener en jongvolwassene ervaart.
Maar Bey blijft op haar eigen manier opstandig. Net als haar vader ontwikkelt ze zich als artiest in hart en nieren en laat zich daarbij niet beperken. Ze stort zich naast muziek op poëzie, activisme, literatuur, film, beeldende kunst en fotografie. Bey publiceert in 2013 de bundel Job’s Daughter: The Adventures Of Yeezy Trill, waarin ze met korte verhalen en gedichten haar levenspad vastlegt. Kunst is haar manier om de wereld om haar heen beter te doorgronden en om de cyclus van trauma stukje bij beetje af te breken.
Gestolen momenten
Het vorig jaar uitgebrachte Madison Tapes wordt gepromoot als een full-length, maar stiekem heeft het album meer weg van een documentaire. Tussen de minimale huiskamerproducties horen we gespreksfragmenten tussen Bey, haar vrienden en artiesten met wie ze aan de plaat werkt. Vaak gaat het om iets banaals: een gesprek over favoriete bloemen bijvoorbeeld. ‘april showers’ eindigt met een grappig onderonsje tussen Bey en rapper Lowkeyvibes. Soms zijn de fragmenten substantieel: in ‘people come and go… let them go’ vertelt een vriend hoe trauma meerdere generaties overbrugt en hoe hij er elke dag mee geconfronteerd wordt.
Toch heeft het iets verwelkomends en ongedwongens, de subtiele manier waarop de gestolen momentopnames samensmelten met de daadwerkelijke liedjes. De muziek zelf wekt de illusie van een kleine, lichtvoetig spelende band in een woonkamer, het tegenovergestelde van het scherpe knip-en-plakwerk bij menig hiphopproductie. “Het zijn allemaal samples,” reageert Bey aan de telefoon, op de vraag hoe ze haar muziek precies componeert. “Ik beschouw mezelf voornamelijk als een songwriter; dat zie ik als mijn ambacht. Ik was lange tijd getrouwd; ik woonde in Washington DC. Mijn ex-man was ook mijn samenwerkingspartner en als je naar mijn werk vóór Madison Tapes luistert, hoor je vooral zijn sound. Mijn sound ligt dichter bij de hiphop en de jazz, terwijl zijn ding dichter bij de blues hing. De oudere platen zijn ook veel meer gebouwd rondom de gitaar. Ik probeerde de productie vaak meer richting mijn eigen sound te sturen, maar ik kwam er niet. Na mijn scheiding verhuisde ik weer terug naar New York, mijn geboorteplek.”
Wie bijvoorbeeld de recent documentaire Biggie: I Got A Story to Tell heeft gezien, wordt er weer eens aan herinnerd: toen Bey geboren werd was Brooklyn geen gegentrificeerde plek met boutique winkels, koffietentjes en dure appartementen. Het was nog een arme buurt waar criminaliteit en drugsgebruik een alledaags verschijnsel waren. Als Bey terugkeert komt ze dus in een andere wereld terecht. Ze kan geen woonruimte betalen voor zichzelf, dus deelt ze een kamer met een huisgenoot. “Mijn huisgenoot had Logic (een audiosoftware, red.) en in onze vrije tijd besloten we te zoeken naar samples die we vervolgens probeerden te mengen. Ik wilde de muziek maken die ik zelf voor ogen had.”
Veel van deze samples zijn van melancholische aard: Bey bevindt zich na haar scheiding in een zware, depressieve periode. De leef- en werksituatie zijn niet ideaal om de malaise in alle rust te verwerken. “Het leven leek zich op een gegeven moment sneller voort te bewegen dan ik zelf bij kon houden. Leed en rouw zorgen er vaak voor dat je vast komt te zitten in het verleden, terwijl het heden constant om je heen beweegt. Ik zat in een soort autopiloot toen ik Madison Tapes maakte. Ik had mijn eerste zakelijke baan, en ik kwam er snel achter dat ik niet thuishoor in een zakelijke omgeving. Mijn werkdagen waren dertien uur lang. Ik kwam thuis, werkte aan het album tot vijf uur ‘s ochtends, sliep twee uur en ging weer naar mijn werk. En dat deed ik elke dag opnieuw. Het was een intense tijd, en dat moest ik op een bepaalde manier registreren. ‘The making of’ van Madison Tapes werd dus onderdeel van de plaat zelf.”
Tijdens werkuren moest Bey bepaalde aspecten van haarzelf onderdrukken en grenzen trekken, terwijl ze van nature juist iemand is die maatschappelijke rolverdelingen probeert te ontkrachten. Madison Tapes werd een natuurlijke uitlaatklep waar alles wél in de vrije loop mocht en kon ontstaan. Ontboezemingen over negen-tot-vijfstress, sociale verhoudingen en slechte sex krijgen allemaal de ruimte, binnen zowel de muziek als de tussenliggende interludes. Op ‘i got a promotion, and i still love you’ hoor je Bey’s verwerkingsproces bijna in real time: “I’ve been spending my life on a paycheck / where does my real life start?”
“Ik wil mijn muziek graag uitgekleed houden,” beargumenteert ze, op de vraag waarom ze haar nummers zo spontaan en laid back klinken. “Ik wil niet dat de muziek mijn woorden overschaduwt: wat ik zeg en de manier waarop ik iets zeg. Mijn woorden moeten de show stelen: de productie en de sound moeten klein blijven, zodat de woorden een grotere impact kunnen maken.”
Onderdak
Als dochter van een rapper kan Bey waanzinnig goed met woorden overweg, maar tijdens interviews praat ze langzaam en weloverwogen. Lange pauzes, soms hardop nadenkend, maar altijd voorzichtig en terughoudend, alsof ze op eierschalen loopt. Dat heeft misschien te maken met haar roerige verleden en de trauma’s die ze in haar nog jonge leven heeft moeten verwerken. Zowel Madison Tapes als nieuwe EP The Things I Can’t Take With Me zijn persoonlijke documenten daarvan. Veel van haar songtitels komen voort uit hele specifieke momenten uit haar leven. ‘We’ll skate soon’ is bijvoorbeeld het laatste smsje van haar ex-man, en ‘September 13th’ slaat op een gebeurtenis op die specifieke datum waarop Bey besefte dat een relatie waar ze voor strijdde nooit meer hetzelfde zou zijn.
Ze onthult dat Madison Tapes en The Things I Can’t Take With Me eigenlijk twee urgente tussenprojecten waren die een groter album/filmproject – waar ze sinds 2019 mee bezig is en momenteel weer mee verder gaat – onderbraken. “Soms geeft het leven zelf richting aan mijn kunst. Ik merkte dat ik nog niet klaar was om mijn komende album af te maken. Er bleven een aantal dingen hangen die ik wel wilde communiceren, maar niet wilde meenemen in dat project. Vandaar dat deze EP The Things I Can’t Take With Me heet. Ik denk dat we altijd bezig zijn met het verwerken van onze trauma’s. Zelf kampte ik met nog heel wat woede en pijn en bovendien kwam ik tot belangrijke nieuwe inzichten. Er ontstonden bepaalde obstakels die mij ervan weerhielden om de muziek te maken die ik wilde maken. Dit was muziek die ik moest maken om die dingen uit mijn systeem te verbannen, zodat ik ze niet met mij meedroeg.”
Die noodzaak weegt op tegen al het andere. Als verse aanwinst bij het gerenommeerde Ninja Tune merkt ze dat ze nog steeds onwennig is binnen het zakelijke aspect van de muziekindustrie. Jezelf promoten via social media vindt ze heel moeilijk. Op ‘what truly is’ hoor je een vriendin van haar – een fotograaf – vertellen over “intrusion on authenticity”, die kleine verschuiving tussen jezelf zijn en jezelf projecteren. En dat is precies de zere plek waar social media bij velen voor onrust zorgt. “Ik háát het,” zegt Bey. “Mijn natuurlijke neiging is om me terug te trekken in mijn eigen wereld. Daar voel ik mij het veiligst. Maar daarbuiten kom je in situaties die je blootstellen aan de percepties van anderen, en dat voelt niet natuurlijk. Het verstoort mijn gemoedsrust. Normaal denk ik aan een bepaald onderwerp, en maak ik me opeens zorgen over hoe die gedachtegang weer van buitenaf gezien wordt. Ik haat dat gedeelte.”
Binnen haar werk omzeilt ze deze dilemma’s echter op natuurlijke wijze. Zo schreef Bey een lang, boeiend essay over hoe emotioneel en cultureel erfgoed van zwarte gemeenschappen uit de ghetto wordt geëxploiteerd. Haar single ‘fxck it then’, en de bijbehorende Super 8-videoclip, is een ode aan hood joints, DIY ruimtes waarin zwarte gemeenschappen samenkomen zonder zichzelf te hoeven schikken naar anderen. Een thuis in de meest letterlijke zin van dat woord. Binnen haar eigen omgeving werkt ze samen met andere lokale artiesten met een organisatie die middelen verzamelen om daklozen onderdak en zorg te bieden. Het gebeurt allemaal op een grassroots, guerilla-niveau, vertelt ze.
Bey heeft zelf een verleden als street medic, met als specialisatie het behandelen van pepperspray bij slachtoffers. “Toen de protesten uitbraken deze zomer ben ik mij weer gaan focussen op mutual aid. Ik hielp mee met het organiseren van huisfeesten waar mensen hulpmiddelen moesten meenemen, dingen die nodig waren voor de gemeenschap. De daklozenopvang in New York is corrupt. De stad verdient miljoenen aan daklozen, dus de overheid zal dakloosheid nooit tegenwerken. De mensen in opvangcentra krijgen daardoor onvoldoende zorg. Ze hebben kleding nodig, luiers, en hygiëneproducten. Toen ik nog werkte als street medic wilde ik zwarte mensen helpen tegen het geweld dat ons wordt aangedaan. Ik realiseerde mij dat dit geweld van systematische aard was, verder nog dan het geweld van de politie.”
Verschillende niveaus
Terwijl Bey op verschillende niveaus de wereld om haar heen beter wil maken, blijft ze muziek uitbrengen die op het eerste gezicht simpel klinkt, maar meerdere lagen kent waar iedereen die luistert soelaas in kan vinden. De context kan weliswaar verschillen – van het politieke tot aan het persoonlijke – maar de boodschap is overal even krachtig. “Ik probeer op mijn platen hele werelden te scheppen. En in die werelden praat ik met verschillende mensen tegelijk. Op een basaal niveau praat ik met met de luisteraar, en met mezelf. Maar op een ander niveau praat ik met mensen zoals ik. En dan nóg een niveau verder praat ik met mensen die ik persoonlijk ken. Soms zijn het dingen die mensen uit mijn directe omgeving begrijpen.”
Op Madison Tapes en The Things I Can’t Take With Me hoor je Bey’s gave om overal een thuis te scheppen, zolang ze haar verbeelding en haar creativiteit vrij spel kan geven. “Ik was mijn directe omgeving aan het vastleggen op een moment dat ik mijn leven compleet opnieuw begon. Ik rouwde om alles wat ik had verloren. Toen de grond onder mijn voeten vandaan leek te verdwijnen voelde ik een soort dankbaarheid. Zoiets als ‘okay, life’s not over, it’s still going.’ Er is vreugde in het leven: je kunt het horen in het gelach en in de grapjes.”
“It’s a fine time to read between the lines, my dear / It’s a fine time to have a change of mind, my dear.”
Bestel Madison Tapes en The Things I Can’t Take With Me via Yaya Beys Bandcamp-pagina. Je kunt hier ook Beys zelfgemaakte prints kopen. Bekijk hier de korte documentaire over Yaya Bey van filmmaker Shelby Zoe Coley.
