Michelle Zauner jongleert met twee grote promotiecampagnes: eentje voor haar memoires Crying in H Mart, een coming-of-age-verhaal over adolescente opstand en de verzoening met haar afkomst als Aziatische Amerikaan. De ander draait rondom haar derde album als Japanese Breakfast, getiteld Jubilee, Zauners meest ambitieuze muziek tot nu toe. Hoewel ze toegeeft dat de vele Zoom-gesprekken en interviews beginnen te vreten aan haar verstand, vindt ze het heerlijk om zich compleet in haar werk te storten. Sterker nog: die reuring is juist waarom Japanese Breakfast is uitgegroeid tot een gevestigde naam.
Tekst: Jasper Willems
Illustraties: Frann de Bruin
In het jaar 2016 veranderen vrouwen van Aziatische afkomst het imago van Amerikaanse indierock ten goede. Mitski’s elegante, mysterieuze liedjes maken van het hyperpersoonlijke iets beeldends. Jay Som’s ingenieuze, gewaagde producties vormen een uitlaatklep voor haar introverte persoonlijkheid. En dan is er Japanese Breakfast, de bevlogen wereldbouwer wier grootste superkracht haar koppige verbeeldingskracht is, een eigenschap die zich uit in verschillende disciplines en vaardigheden. Van deze drie voormalige roadmates voelt de band van Michelle Zauner het meest aards. Mitski’s liedjeskunst en Jay Som’s beheersing van sound kunnen soms als geschenken van de hemel worden opgevat. Japanese Breakfast daarentegen roept het gevoel op dat alles bereikt wordt uit pure bluf en standvastigheid.
“Er was een tijd dat ik alleen maar kon denken aan de dood van mijn moeder en wat ik had meegemaakt. De afgelopen zes jaar was dat alles wat ik me kon voorstellen.”
Op haar nieuwe album Jubilee voert vreugde de boventoon, en tegelijkertijd bekijkt Zauner die vreugde met argusogen. De wazige, duistere klanken van Psychopomp en sepia-getinte symfonieën van Soft Sounds From Another Planet maken plaats voor een groots, kleurrijk klankpalet dat meer van Zauners invloeden omarmt dan ooit tevoren. Toetsstenen zoals Björks Homogenic, Kate Bush’s Hounds Of Love en The Kinks’ ‘Waterloo Sunset’ schemeren erin door. “Ik denk dat zoveel daarvan voortkwam uit de mogelijkheid om minstens drie jaar professioneel te touren en veel andere muzikanten te ontmoeten. Zoals Molly Germer, die vioolpartijen deed op de plaat, en Adam Schatz, die saxofoon speelt. En natuurlijk Jack Tatum van Wild Nothing. Ze hebben allemaal een netwerk van muzikanten die strijkers en blazers beheersen. Een belangrijk onderdeel van Jubilee was het werken met nieuwe mensen die nieuwe dingen konden toevoegen. Op Soft Sounds was ik gewoon zo bezorgd dat die als moeilijke tweede plaat zou floppen. Op Jubilee had ik meer zelfvertrouwen, meer ambitie om verschillende mensen voor het project uit te nodigen dan voorheen. “
Openingsnummer ‘Paprika’ is een orkestrale oase van marcherende trommels en schitterende blazersarrangementen, die de bevrijding van jarenlange spanning aangeeft. Opnieuw dringt Zauners scherpe gevoel voor humor door, verwijzend naar de afgezaagde ‘Hoe voelt het om..?’-interviewvraag. ‘Projecting your visions to strangers who feel it, who listen, who linger on every word / Oh it’s a rush!’, zingt ze. Het meest ontroerende moment komt echter wanneer de fanfare ietwat wegzakt en de melancholische gedachten éventjes bovendrijven: ‘But alone it feels like dying / All alone I feel so much‘.
Gecontroleerde dood
In het negentiende hoofdstuk van Crying in H Mart, ‘Kimchi Fridge’, blikt Zauner terug op de tijd dat ze zichzelf aanleerde kimchi te fermenteren, als vorm van therapie. Aanvankelijk merkt ze in het boek op dat fermentatie eigenlijk een vorm van “gecontroleerde dood” is. Maar de dood zou betekenen dat de overblijfselen van kool permanent zou wegrotten. Door kool op te slaan, kunnen de bouwstenen daarentegen veranderen in iets nieuws, zij het anders van smaak en textuur. De koelkast van Zauner was op een gegeven moment compleet gevuld met kimchi die in verschillende stadia gistten, te veel om zelf te kunnen nuttigen. Dus uiteindelijk deelde ze de kimchi met vrienden en dierbaren.
Of het nu gitaar spelen is of ontbijt koken, werken werd uiteindelijk de aangewezen manier om ervaringen te delen voor Zauner. Ze moest echter eerst de moed en moeite opbrengen om haar zwaarste beproevingen te overwinnen: en dan vooral de turbulente relatie met haar haar overleden moeder. Vreugde was wellicht niet het absolute, eeuwige gevoel dat in films en sprookjes wordt verkocht, maar eerder een waardevolle voedingsstof om op te slaan, te oogsten en met anderen te delen.
“Er was een tijd dat ik alleen maar kon denken aan de dood van mijn moeder en wat ik had meegemaakt. De afgelopen zes jaar was dat alles wat ik me kon voorstellen. Ik kon niet echt aan iets anders denken dan waarover ik moest schrijven, omdat ik de donkere wolken moest verdrijven. En een deel daarvan diende toe zich in het werk. Er zit veel werk in het beantwoorden van vragen zoals: hoe voel ik mij daarover? En hoe probeer ik er vrede mee te sluiten? Om bepaalde dingen goed te laten werken, gaat het om vrede sluiten met verschillende delen van mijn leven. “
Samensmeltingen
Het levensverhaal van Zauner is door de groeiende populariteit van Japanese Breakfast behoorlijk uit de hand gelopen. Wat begon als een persoonlijk verhaal van een Koreaans-Amerikaanse vrouw geïsoleerd in het Amerikaanse platteland, groeide uit tot een meer omvattende discussie: hoe het huwelijk tussen voedsel en migratie tradities kan uitbreiden naar nieuwe culinaire vormen. In een reeks videoreportages voor Vice bezocht Zauner verschillende restaurants die een vorm van fusion cooking toepassen, unieke samensmeltingen van gerechten die geworteld zijn in verschillende culturen. Door naar deze shows te kijken, gaat men eten als een ware kunstvorm waarderen: muziek voor de smaakpapillen als het ware. In muziek lijken populaties veel meer open te staan voor het laten samensmelten van stijlen op interessante manieren, maar als je Zauner mag geloven, ligt het idee van kruisbestuiving een stuk gevoeliger in de keukens. Als presentatrice werd ze zelf bliksemafleider voor het gal van foodies en puristen in de comments.
“Dat was een nare ervaring”, bekent ze. “Het was geweldig om die mensen in de restaurants te ontmoeten, maar al het andere…” Ze weerhoudt zichzelf ervan de zin af te maken, voorzichtig haar woorden wegend. ‘We hebben in totaal vijf afleveringen gemaakt. De feedback van hun doelgroep, de YouTube-opmerkingen; het was behoorlijk vernederend en moeilijk om mee om te gaan. En niet iets waar ik me in mijn leven mee bezig wil houden. Wat vooral zwaar is om mee om te gaan: mensen houden niet van grijze gebieden, en een groot deel van de ervaringen met gemengde achtergrond zijn juist die grijze gebieden. Het raakt op persoonlijk niveau wanneer mensen je het gevoel geven dat je ergens minder deel van uitmaakt. Dat is iets wat ik me realiseerde door veel van het negatieve commentaar dat we op de serie kregen. Een groot deel van dat commentaar kwam op de Koreaanse aflevering; mensen deden alsof ik een niet-Koreaans meisje was die met een Koreaanse vrouw in gesprek was. Maar in feite waren we allebei Koreaans, maar op verschillende manieren Koreaans. Ik kon daar moeilijk mee omgaan en het bracht veel angst met zich mee voor ik aan Crying in H Mart begon. Angst die misschien een beetje ongegrond was, omdat je met een boek volledig kunt uitleggen wie je bent op jouw eigen voorwaarden. Ik denk dat dat veel beter gaat dan wanneer je het samenvat in een YouTube-filmpje. “
Cultuurshocks
Crying in H Mart vertelt over een groot deel van die gecompliceerde zucht naar identiteit tussen twee verschillende culturen: een vierjarige beproeving omschreven tot in de fraaiste, meest intieme details. Voor lezers minder bekend met de Koreaanse keuken kan het boek in het begin een beetje overweldigend zijn: Zauner laat je kennismaken met een verscheidenheid aan gerechten en delicatessen om op te schrijven en verder te onderzoeken. Het overkoepelende thema van het boek behandelt echter kruislings de manieren waarop voedsel dient als middel om verlies op te vangen, herinneringen te bewaren en de familiebanden in stand te houden.
Japanese Breakfast begon daarentegen als een uitlaatklep voor de gevoelens die Zauner moest onderdrukken toen ze voor haar moeder moest zorgen. Voor een plaat die is opgenomen in zo’n zware levensveranderende periode klinkt debuut Psychopomp verrassend speels. ‘In Heaven’ gebruikt het gehijg van haar hond als een hi-hat, terwijl het dier aan de lege kamer van haar moeder snuffelt. In de video voor ‘Everyone Wants To Love You’ zie je Zauner gekleed in het hanbok (‘Koreaanse’) gewaad van haar moeder. Het lezen Crying in H Mart leidt regelmatig tot “aha”-momenten, waarin de oorsprong van bepaalde Psychopomp-nummers eindelijk in de juiste context aan het licht komt, als needle drops in een speelfilm.
Het schrijven van een boek forceerde Zauner om de realiteit pragmatischer onder ogen te zien. “Absoluut”, knikt ze. “Er zijn veel meer beperkingen. Ik denk dat het bedenken van een doorlopende verhaallijn zeker een nieuwe uitdaging voor mij was. Een album kan impressionistischer zijn, en bepaalde elementen van gevoel toevoegen die je in een boek niet moet toelaten. Een ding dat leuk is aan het schrijven van een boek: er zijn op een bepaalde manier ingebouwde perspectieven. Ik heb het gevoel dat ik een behoorlijk waardeloze ruwe versie naar mijn redacteur heb gestuurd tot het punt dat ze me een waslijst aan feedback stuurde. Ik kwam op een punt waarop ik (het boek) niet meer kon zien, want ik beet mij er zo intens in vast. Ik ben van nature iemand die nooit verlegen is om de randjes te laten zien. “
Toen ze haar verhaal onder haar eigen voorwaarden eindelijk op papier had gezet, voelde het bij Zauner alsof er een enorme lading van haar schouders was getild. “Zelfs na de eerste twee Japanese Breakfast-platen had ik het gevoel dat er nog zoveel van het verhaal te vertellen viel, het verhaal dat uiteindelijk integraal in het boek kwam. Er gebeurde zoveel in de zes maanden waarin ik als verzorger (voor haar moeder, red.) weer in Eugene woonde. Ik moest dat echt allemaal loslaten. Nu was ik in staat om letterlijk het boek erover te sluiten en verder te gaan met andere thema’s en onderwerpen in mijn leven.”
Spanning en ontlading
Op Japanese Breakfasts tweede album Soft Sounds From Another Planet kwam die reuring heel anders naar voren. Nog steeds getroffen door verdriet, maar gretig om door te gaan naar de volgende fase, wilde Zauner oorspronkelijk een meer conceptueel album schrijven, doordrenkt met sci-fi-thema’s en kosmische overpeinzingen. Desalniettemin was het proces opnieuw – op een vertederende manier – een worsteling, omdat de afrekening met haar eigen sterfelijkheid opnieuw in de liedjes sloop.
“Niets is helemaal netjes, en niets is zwart-wit”, legt ze uit als ze terugkijkt op die plaat. “Als artiest wil je soms dingen op een perfectionistische manier presenteren, met thema’s die allemaal netjes op elkaar zijn aangesloten. Ik denk dat dat geen realistisch streven is. Op Soft Sounds probeerde ik het, waardoor ik een soort sci-fi conceptplaat heb gemaakt. Ik dacht bij mezelf: ‘Ik had toch al een hele plaat over mijn moeder geschreven?’ Maar uiteindelijk moet je het gewoon laten gebeuren, zelfs als die tong beklemmend begint te voelen. Daar moet je ontvankelijk voor zijn.”
Zauner heeft meerdere keren gesproken over hoe de dood van haar moeder en haar tante – allebei overleden aan kanker – dit verhoogde bewustzijn van haar eigen sterfelijk hebben gecreëerd. Crying in H Mart legt heel direct haar pogingen vast om elke seconde de moeite waard te maken, om de Koreaanse kant van haar erfgoed te herstellen door middel van eten, cultuur en taal. De H Mart-supermarkten bevatten veel schaarse Koreaanse importproducten waarin dat erfgoed is vervlochten. Het is makkelijk je een gelukzalige Zauner voor te stellen die rondhuppelt met een winkelwagentje en alles grijpt wat ze tegenkomt: de lekkernijen die die moeder-dochterband verankerden.
Het werk van Zauner is een bitterzoete explosie van smaken en indrukken, dicht samengeperst als donkere materie. De vele grappige one-liners van Zauner roepen die melancholische intensiteit op. Een van de meest memorabele Japanese Breakfast-teksten komt van ‘Essentially’, een liedje dat ze op het Indonesische eiland Bali schreef: ‘Love me sexually / love me like someone else’s wife’. Ze flapt het eruit als onhandige grap met een tragikomisch effect; de onderliggende zwaarte en lompe eerlijkheid blijven hangen. Het vat op een bepaalde manier precies samen wat de muziek van Zauner zo uniek maakt.
Het meeslepende ‘Posing In Bondage’ klinkt bijna als de nachtelijke tegenpool van ‘Paprika’, met verleidelijke synths die wervelen als water dat in slow-motion door een afvoer stroomt. Het nummer is geschreven uit zwaar verlangen: de naamloze verteller overbrugt een diepe eenzaamheid door voor haar long-distance love interest te poseren voor gewaagde foto’s in bondage-kleding. In een tijd van isolatie en opsluiting voelen dit soort situaties minder taboe, en des te menselijker en toegankelijker. De climax van ‘Posing In Bondage’ ontvouwt passend genoeg in een soort filmische extase, flirtend met donkere, downtempo techno. Dit keer wint de ontlading het van de spanning.
Op Jubilee omarmt Zauner de warmte en speelsheid meer nog dan de vorige twee Japanese Breakfast-albums, maar dat weerhoudt haar er niet van om zichzelf een spiegel voor te houden. De variatie aan stijlen dient als een filter; gecompliceerde gevoelens manifesteren zich in drogbeelden en fictieve personages. Zauner neemt meer risico om interessante contrasten te creëren. Ondanks de chipmunk-koortjes en cheesy anime-gitaren, is het door Alex G mede-geproduceerde ‘Savage Good Boy’ misschien wel het donkerste nummer op Jubilee. Tekstueel legt Zauner de grijze gebieden van het menselijk denken over elkaar heen; ze onderstreept hierbij dat deze manier van nummers schrijven al wat langer in haar systeem zit.
Spelen met fictieve personages is overigens iets waar Zauner in een vroeger stadium mee experimenteerde. “‘Savage Good Boy’ doet mij denken aan een nummer van Little Big League (haar oude band uit Philadelphia) genaamd ‘Lindsey’. Maar in het geval van ‘Lindsey’ wordt het verteld vanuit het perspectief van deze jaloerse, bezitterige man, terwijl het in ‘Savage Good Boy’ gaat om een rijke miljardair die een vrouw overhaalt om in zijn bunker te wonen. Het leuke van een album is hoe je zowel fictie als non-fictie naadloos in je werk kunt integreren. Of verschillende delen van de menselijke conditie. Sommige dingen voelen aan alsof ze het beste kunnen worden verkend door middel van fictie, en soms voelt het passender om dat via non-fictie te doen. “
Jubilee, het nieuwe album van Japanese Breakfast, is nu uit bij Dead Oceans. Je kunt Crying in H Mart van Michelle Zauner hier bestellen.
