Front is mediapartner van Rewire – van 7 tot 10 april 2022 in Den Haag. Naast Jeremiah Chiu & Marta Sofia Honer zijn ook onder meer Alabaster dePlume, Mabe Fratti, bela, Leo Svirsky, en Oceanic hier te zien. Meer informatie vind je op de website van Rewire.
Experimenteel componist en modulaire synthesizer-goeroe Jeremiah Chiu en violavirtuoos Marta Sofia Honer woonden en speelden al jaren samen, maar er was een impulsieve reis naar een plek zonder tijd voor nodig om de twee tot een volwaardige samenwerking te bewegen. Recordings from the Åland Islands is in zekere zin precies wat het is, maar ontstijgt tegelijkertijd zijn specifieke kader ruimschoots.
Tekst: Ruben van Dijk
In Alan Lightman’s roman Einstein’s Dreams (1992), beleeft een klein stadje in de Zwitserse Alpen ieder hoofdstuk een ander tijdsconfiguratie. De tijd verstrijkt in rondjes, of de tijd is een nachtegaal die af en toe gevangen wordt. In een van de hoofdstukken staat de tijd stil, maar alleen in het bovengenoemde stadje. “Als de reiziger de plaats nadert, waar dan ook vandaan, begint hij steeds langzamer te bewegen. De pauzes tussen zijn hartslagen worden langer en langer, zijn adem verzakt, zijn temperatuur begint te dalen, zijn gedachten verdwijnen – tot hij het middelpunt bereikt en tot stilstand komt.” Zo is het luisteren naar het muzikale plakboek Recordings from the Åland Islands van Jeremiah Chiu & Marta Sofia Honer, dat eerder dit jaar bij International Anthem is verschenen. “Een eeuwige tevredenheid,” zou Lightman het noemen. “Verstijfd, bevroren, als een vlinder in een vitrine tentoongesteld.”
Tot een paar jaar geleden had Chiu noch Sofia Honer ooit van de Åland-archipel, een autonome regio binnen Finland, daar waar de Baltische Zee en de Botnische Golf elkaar raken gehoord. Je kunt het ze moeilijk kwalijk nemen: op Åland wonen amper 30.000 man en door zijn politiek neutrale en gedemilitariseerde status heeft het zich in de afgelopen 150 jaar Europese geschiedenis grotendeels afzijdig weten te houden. Dat een groep Californische creatievelingen precies daar belandde, was vooral een toevalligheid. Hoe dan ook leverde het een album op dat de plek beter weet te vatten dan welke reisbrochure dan ook; een grenzeloze, maar ook verrassend getrouwe ode aan een plek waar tijd een eeuwigheid is.
“We zijn dol op reizen en raken er enorm door geïnspireerd,” vertelt Chiu me vanuit het huis waar de twee in LA samenwonen. “Maar ik ben ook een hele slechte vakantieganger. Ik kan het niet. Ik probeer er altijd maar een project bij te bedenken.” Als hij een oude vriend uit zijn Chicago-dagen spreekt die hem vertelt met haar Ålandse moeder een hotel te willen beginnen op het eiland Kumlinge, grijpt Chiu zijn kans. “Ze zei tegen me: ‘Mocht je iemand kennen die wil helpen om dit mogelijk te maken, dan staan we daar voor open.’ En toen begon er bij mij een lampje te branden. Zouden we haar met een groep mensen kunnen helpen dit hotelletje van de grond te krijgen – met de hoop dat het uiteindelijk een mooie plek zal zijn om te bezoeken, om muziek te kunnen maken…?”
“Ik weet nog dat toen we klaar waren met het concert, er iemand uit het publiek naar ons toe kwam en zei: ‘Ik kom hier elke week en heb nog nóóit iemand zo dit orgel zien bespelen.’”
Jeremiah Chiu
“Jeremiah is altijd een drijvende kracht geweest,” aldus Sofia Honer. “We besloten wat vrienden uit te nodigen, waarvan we er een paar al goed kenden en sommigen iets minder goed, dus het was echt een verrassend groepje. Het werkte hartstikke goed, want je moet toch een bepaald soort persoon zijn om zomaar in het diepe te springen, zonder echt te weten waar je terechtkomt.”
Het stel neemt een aantal instrumenten en wat opnameapparatuur naar Åland mee, “omdat er altijd wel een zijproject ontstaat, of we het nu doorhebben of niet.” Maar een album maken was allerminst het plan. Chiu: “We gingen daarheen om muren te slopen, muren te verven, de boel te renoveren…” Sofia Honer: “Maar we hadden momenten waarop we begonnen te improviseren, muziek begonnen te schrijven, veldopnames maakten terwijl we de eilanden aan het verkennen waren, begonnen met componeren en langzaam dingen bij elkaar te puzzelen.”
Het eerste bezoek duurt maar twee weken, maar uren lijken er in overvloed in de archipel, een van de meest zuidelijk gelegen plekken op het noordelijk halfrond waar je witte nachten kunt aanschouwen. Sofia Honer: “We gingen daar rondom midsommar voor het eerst heen, als de zon dus nooit echt onder gaat – iets dat we nooit eerder hadden meegemaakt. Zelfs na middernacht bleef het bij schemering. In combinatie met het landschap van de eilanden, het water, het graniet, was de kleur en de energie van de middernachtzon zó betoverend.” Chiu: “We hadden allebei het gevoel dat we daar niet aan een of ander ritme hoefde te voldoen. Het was alsof tijd er helemaal niet plaatsvond. Het was een hele vreemde ervaring, maar ik vond het geweldig.”
Vooral de 14de-eeuwse kerk op het eiland Kumlinge – met fresco’s uit 1500 – blijkt een grote inspiratiebron. In die eerste twee weken brengt Chiu er achter het orgel eindeloos veel uren door, iets waar hij dan nog nauwelijks ervaring mee heeft. (“Ze stonden echt heel erg open voor wat wij daar wilden doen. Of nou ja, de jongen die de kerk in de gaten hield stond er heel erg voor open.”) Mettertijd wordt het duidelijk dat het orgel, en de ruimte waarin die zich bevind, onderdeel van iets groters zal gaan zijn. De twee vragen een beurs aan om in de kerk te kunnen spelen en op te nemen. Als ze, twee jaar later, eindelijk terug in Åland zijn, blijkt langzaam wat ‘iets groters’ precies betekent.
Het concert dat het stel in 2019 in de Sint-Anna’s-Kerk geeft, zal uiteindelijk de basis vormen voor Recordings from the Åland Islands. Het orgel voert de boventoon op ‘Anna’s Organ’ en ‘Kumlinge Kyrka’ en ook op de rest van de plaat zijn de letterlijke echo’s van het gebouw goed te horen. Sofia Honer: “Het was bijzonder om het gewicht van de geschiedenis te voelen. Waar wij wonen is er niet veel dat zo oud is. Dus het was heel speciaal om die ruimte op onze manier te kunnen benutten – met allemaal mensen voor wie het de gewoonste zaak van de wereld was. We vroegen ze: ‘Kunnen we wat dingen verplaatsen en een PA neerzetten?’ ‘Tuurlijk!’ ‘Oh, en is het oké als Jeremiah extended techniques beoefent op jullie antieke orgel?’ ‘Geen probleem!’ We konden dit oude gebouw benutten – en ook nog eens op een plezierige, experimentele manier.” Chiu: “Ik weet nog dat toen we klaar waren met het concert, er iemand uit het publiek naar ons toe kwam en zei: ‘Ik kom hier elke week en heb nog nóóit iemand zo dit orgel zien bespelen.’”
Chiu’s grillige, experimentele aard schittert op Recordings from the Åland Islands, net als het fijngevoelige spel van Sofia Honer. Toch duurde het even voor de twee vanuit hun tegengestelde werkwijzen tot symbiose kwamen. Sofia Honer is klassiek getraind en veelgevraagd sessiemuzikant voor onder meer Angel Olsen, Beyoncé, Fleet Foxes en Kamasi Washington en is het zodoende gewend om “alle noten te spelen” – en vaak. Ondertussen stelt Chiu “nog nooit twee keer dezelfde show te hebben gespeeld” – of het nu solo is of met (vele) andere muzikanten.
Er was een pandemie voor nodig voor ze beseften dat het misschien gewoon tijd was, dat ze van samenwerking weerhield. Zonder shows en studio-opnames om zich mee bezig te houden, bleken Chiu en Sofia Honer de plek waar “tijd helemaal niet plaatsvindt”, vele maanden na hun laatste bezoek aan Åland, plots in LA te hebben gevonden. Eindelijk was het moment daar om de vele fragmentjes, field recordings, volledige composities en experimenten uit Åland te verzamelen – met in het achterhoofd een album.
Chiu: “Het was voor ons heel belangrijk om veel intact te laten, om niet de studio in te duiken om dingen opnieuw op te nemen en zo de essentie proberen te vatten. De essentie zat al in de opnames die we hadden.” En wat die essentie dan precies is? “Je hoort menselijkheid. Ik denk hier altijd aan als ik een demo met de eindversie van een nummer vergelijk. Ik hou ervan op de ruimte te kunnen horen, de lucht, de foutjes, de toevalligheden.”
De gerichtheid van het “surrealistische portret van een plek” dat Recordings from the Åland Islands heet, maakt de liveshow tot een behoorlijke uitdaging. Iets waar Chiu en Sofia Honer met iedere show verder in groeien. Chiu: “Deze plaat met name heeft zo’n langzaam tempo, vanwege die plek. Het is een plek met zo’n kalmte, zo’n trage omgeving, dat als je dat in z’n geheel uitspeelt, het heel lastig wordt om de aandacht vast te houden.” Met behulp van de bekende field recordings en melodieën schetsen ze aan het begin van iedere show graag de setting. “Zodat we daarna allemaal samen op reis kunnen.” Maar, vult Sofia Honer aan: “We willen ook op zoek naar waar het publiek is. Toen Jeremiah afgelopen weekend in New York opeens een beat begon te spelen, was het publiek héél enthousiast. Dus ik denk dat we ons aan het aanpassen zijn en aan het uitbreiden zijn om dit moment en deze plek te kunnen delen, maar het ook voor iedereen een relevant, bijzonder optreden te maken.”
Chiu: “Voor mij is improvisatie raak als je de energie van een bepaalde plek op een bepaald moment kunt kanaliseren. Het heeft er niets mee te maken dat ik laat zien hoe goed ik ergens in ben, maar met wat er op dit moment gepast is voor de ruimte. Wat is de snelheid en de energie van deze plek, met al deze mensen?”
Nu Recordings from the Åland Islands er is en de tour is begonnen, breidt de samenwerking zich verder uit. Sofia Honer: “Met het ontvangst dat we hebben gehad en het plezier dat we hebben in het samen muziek maken, weten we dat we een richting op kunnen waar we allebei meer tijd voor vrij willen maken in de toekomst.” Chiu: “Ik dacht hier laatst aan: als mensen hierin geïnteresseerd zijn en ze willen ons helpen met subsidieaanvragen om ons naar allerlei plekken te sturen en platen te laten maken, dan doen we dat graag! Ik hou van het idee van een plaatsgebonden project, waarbij je echt een bepaald raamwerk hebt waarbinnen je heel gericht over je muziek kunt denken.”
Sofia Honer: “We hebben wel een aanvraag in de mail gehad voor een residentie bij een vulkaan in Hawaï…”
Chiu: “Nou, dat wordt dan deel twee.”
Jeremiah Chiu & Marta Sofia Honer spelen op zondag 10 april op tijdens het Haagse Rewire Festival. Recordings from the Åland Islands is hier te bestellen.
